اسب سالم، اسبی است با خصوصیات فیزیکی و فیزولوژیکی مطلوب که متناسب با نژاد و نوع فعالیت آن باشد. داشتن دانش و اطلاعات کافی در رابطه با ویژگیها و نشانههای اسب سالم و نیز آشنایی با نژاد اسب و نوع فعالیت و تغذیه آن، در بهبود فعالیت پرورشدهندگان در جهت تأمین سلامتی و نگهداری مناسب اسب بسیار مؤثر و مفید خواهد بود. عناوین زیر عناصری هستند که میتوانند به صورت معیارها و ملاکهایی برای سنجش وضع سلامتی اسب به کار گرفته شوند.
اشتهای اسب
اسبها نسبت به تغذیه بسیار حساس هستند و تحریک میشوند، لذا باید با نوع و حجم خوراک مورد تغذیه اسب آشنا بود و هر روز صبح و عصر غذای آنها را مورد بررسی قرار داد و چگونگی غذا خوردنشان را زیر نظر داشت. همچنین مطبوع بودن غذا و تغییر در نوع و کیفیت غذا را مورد بررسی قرار داد. چنانچه اسب از خوردن غذا امتناع ورزد و دلیل منطقی برای بیاشتهایی وجود نداشته باشد، میتوان از آن به عنوان اولین علائم اختلال و بیماری نام برد.
پوشش و پوست اسب
از دیگر خصوصیات یک اسب سالم، داشتن پوست و پوشش (مو و کرک)، مناسب میباشد که پوشش بر حسب نژاد، فصل و شرایط محیط زندگی متغیر است. برای مثال در نژاد تروبرد پوشش بدن در تابستان نرم است و در نژاد پونی از نوع شتلند پوشش در زمستان بلند و زبر است.
در هر صورت پوشش بلند یا کوتاه، زبر یا نرم باید یکنواخت باشد مگر در طی مراحل مو ریزی زمستانی در فصل بهار و در حالت معمول پوشش باید نرم و لطیف باشد. پوست نیز باید سالم، نرم و لطیف و عاری از هر گونه علامت پینههای بدون مو (bald patches) که در اثر تورم و التهاب ناشی از برخورد به سطوح مختلف ایجاد می شود، باشد.
وضعیت بدنی اسب
وضعیت بدن اسبها نیز با توجه به نژاد، تغذیه و نوع فعالیت آنها متغیر است و حتی در خود نژادها نیز میتواند متفاوت باشد، چنانچه بعضی از اسبها ممکن است شرایط عضلانی خوبی داشته باشند در حالی که بعضی دیگر ممکن است چاق یا لاغر باشند.
یک اسب لاغر، الزاماً ناسالم نیست چرا که بر اساس نوع فعالیت و سنشان وزن معینی دارند. اگر به طور اتفاقی و یا در یک دوره زمانی، یک اسب وزنش را به تدریج از دست بدهد باید به دقت آن را مورد بررسی قرار داد، چرا که از دست رفتن وزن همراه با علائم دیگری مثل پوشش ضعیف، اسهال، کم اشتهایی، سستی یا شرایط کاری ضعیف از مشخصههای به اختلال افتادن سلامتی هستند.
شکل اندام اسب
ساختمان بدن اسبها هم باید مورد بررسی و معاینه قرار گیرد. وضعیت ایستادن از نزدیک و دور و بالانس کلی مورد بررسی و مداقه قرار گیرد، سپس جزییات بدن با دقت بیشتر و متعاقباً جزییات اندامهای حرکتی و تناسب آنها با یگدیگر مورد توجه قرار گیرد و در نهایت طرز حرکت و تناسب اندامها مشاهده و مورد بررسی واقع شود.
اندامهای حرکتی در اسب به منزله قلب و روح حیوان محسوب میشوند و اولین نکته مورد توجه برای خریدار اسب بررسی سلامتی اندامهای حرکتی است، لذا فراهم آوردن جیره غذایی بالانس شده در کنار محیطی مساعد از عوامل مهم جهت رشد مناسب و حفظ اندامهای حرکتی اسب میباشند.
تناسب بین اجزاء بدن و اندامهای حرکتی از اهمیت بالایی برخوردار است، بدن باید تناسب خوبی داشته و با اعضای حرکتی توازن داشته باشد. اسبهای بیعیب و نقص و با تناسب مطلوب بسیار نادر هستند. هنگامی که اسبی خریداری شود باید نکات مثبت و منفی مورد توجه قرار گیرد و اینکه اسب به چه منظوری مورد استفاده قرار خواهد گرفت در نظر گرفته شود. استانداردها و معیارهای گزینش پایین نباشد و همیشه هدف از خرید یک اسب همراه با تناسب ایده آل مورد نظر باشد.
سر حیوان نه بسیار بزرگ و نه بسیار کوچک باشد و با گردن توازن داشته باشد و نگاهش هوشیارانه باشد. پیشانی بایستی فراخ بوده و با چشمها هماهنگی داشته باشد و سوراخهای بینی بزرگ همراه با لبههای کاملاً مشخص باشد. سر نباید خیلی به سمت بالا یا پایین تمایل داشته باشد و با دید اسب و بدن حیوان هماهنگی و توازن داشته باشد.
دراسب باید بلندی قامت (متناسب با سر و بدن) با یک بازو، خط انحناء فوقانی و خط زیر سینهای تناسب داشته باشد. عضلات شانهها باید رشد خوبی داشته باشند. عضلات مورب طویل قابلیت انعطاف پذیری بالایی به مفاصل بدهند تا گامهای بلندتر و سواری بیتکان و آرامی را میسر سازند.
سینه باید گرد و عمق کافی داشته باشد. عرض سینه بین دستها باید برای جلوگیری از هر گونه برخورد و اصطکاک بین اندامهای حرکتی به حد کافی باشد. محل استقرار پایه گردن اسب، برآمدگیهایی هستند که بلندترین نقطه پشت اسب محسوب میشود. از این نقطه بلندی (قد) اسب اندازه گیری میشود.
عرض (پهنا)، ارتفاع (بلندی) و طول این برآمدگی باید کافی باشد تا تکیهگاه مناسب برای زین فراهم آورد، لاغری و برآمدگی بیش از حد، اسب را نسبت به آسیبهای ناشی از زین مستعد میسازد. پشت اسب، باید قوی باشد تا بتواند وزن سوار کار را تحمل نماید.
پشتهای طویل، ضعیفتر از پشتهای کوتاهتر هستند و اسب را برای صدمههای ناحیه پشت مستعد میسازند و پشتهای کوتاه اسب را هنگام حرکت به برخورد بین اندامهای حرکتی عقب و جلو مستعد میسازند. خط پشت نباید خیلی مقعر و یا بیش از حد محدب باشد.
کپل اسب باید پرقدرت باشد و با سایر قسمتهای بدن توازن باشد. از این نواحی بدن، بیشتر قسمت جلوی سینه اسب به خصوص هنگامی که چهار نعل میرود و در حال پرش است مورد نظر میباشد. قسمت فوقانی ناحیه پشت کپل باید گرد و خیلی تیز نباشد.
اندامهای حرکتی قدامی اسب
برای ارزیابی اندامهای حرکتی قدامی در اسب، حیوان باید روی یک سطح صاف، هموار و سخت به طور موزون بایستد به طوریکه وزنش بر روی چهار دست و پا تحمل گردد. هنگامی که اسب را از جلو برانداز میکنیم، سینه باید به وضوح فراخ و توسعه یافته و عضلانی باشد و پاها باید راست باشند.
اگر خطی فرضی از نقطه شانه به طرف پا بکشیم هر یک از اندامهای حرکتی قدامی را به دو بخش مساوی تقسیم کند. زانوها باید پهن و صاف باشد و به داخل یا خارج انحراف نداشته و به طرف جلو یا عقب خم نشود.
از طرف دیگر، خط فرضی عمودی را که از منطقه تیغه شانه (spinous) کشیده میشود باید پا را به دو قسمت مساوی تقسیم کند یکی به ناحیه زیر مفصل fetlock و امتداد آن به سطح زمین به نقطه پشت پا ختم میگردد.
اندامهای جلویی (قدامی) عضلات جلوی بازو باید توسعه خوبی داشته و متناسب با اعضای حرکتی باشند. بخلق باید مناسب (متناسب با طول پا) داشته باشد. دیواره سم باید شیبی مانند زاویه بخلق داشته باشد. استخوان cannon باید در زیر زانو مستقر باشد و نباید تاثیر سوء به زیر زانو داشته باشد.
اندام های حرکتی خلفی اسب
هنگامی که اسب از ناحیه خلفی مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد، خط فرضی عمودی که از ناحیه لگن کشیده می شود باید پا را به دو قسمت مساوی تقسیم نماید.
مفاصل خرگوشی باید بزرگ و قوی باشند. هنگامی که از پهلو بررسی و معاینه صورت میگیرد، یک خط فرضی عمودی از ناحیه لگن تا نقطه مفاصل خرگوشی باید کشید. زاویه مفصل stifle و مفصل خرگوشی باید نه بسیار زیاد و نه بسیار کم باشد. اعضای حرکتی باید در ناحیه پنجه گرد و در پاشنه فراخ و وسیع باشند.
دیواره سم باید در ناحیه پنجه ضخیم و کلفت و در کف سم نازک و در پاشنه نازکتر باشد. کف سم باید تا حدودی تورفته و مقعر باشد. زاویه مطلوب بین روی دیواره و کف سم در ناحیه پنجه اندامهای جلو ۵۰-۴۵ درجه میباشد.
اندامهای خلفی جسم قورباغهای که بخش داخلی کف سم را به دو نیم تقسیم می کند باید خوب توسعه یابد و برای استحکام بهتر و بیشتر پوشانده شود. هنگامی که اسب وزنش را بر روی پاها تحمل می کند، جسم قورباغهای باید زمین را لمس کند. زاویه ایجاد شده بین روی دیواره و کف سم در ناحیه پنجه اندام های عقب ۵۵-۵۰ درجه است.
رفتار و حرکت اسب
این خصوصیت در نژادهای مختلف منحصر به خود و در شرایط گوناگون بسیار متفاوت است. در حالت عادی حرکت اسب به صورت دور شدن، ایستادن و یا آمدن به سوی شماست. دور شدن و گریختن میتواند نشانه یک مشکل نامعلوم باشد.
تغییرات رفتاری مثل آرام یا با هیجان بودن، هوشیاری یا کسالت و کندی، ملایمت قبل از تهاجم، آرامش به علت خستگی میتوانند دال بر مشکلات قابل توجه باشند.
دفع فضولات اسب
این عمل معمولاً ۱۰-۱۵ مرتبه در روز اتفاق میافتد. رنگ، قوام حجم، بو و تکرار دفع به طور قابل ملاحظهای با نوع تغذیه و فعالیت مرتبط است. اسبها بر اساس یک رژیم غذایی بالانس شده باید مدفوع قهوهای رنگ و با شکل مناسب و به فرم مجزا پس از برخورد با زمین داشته باشند و بوی آن نامطبوع نباشد.
اسبها به علت تغذیه از غذای سبز و آبدار اغلب مدفوع سبز رنگ و بیشکل نظیر مدفوع گاو دارند و به علت تغذیه از علوفه خشک و خرد شده به حجم زیاد، دفع به شکلهای مشکی و سفت و سخت خواهند داشت.
گوشهای اسب
گوشها باید به صورت راست و به حالت هوشیار ایستاده باشند اما این حالت سفت و محکم نباشد. گوشها نباید سست و لرزان باشند و هیچگونه علامت آبریزش یا تجمع موم در آن نباشد.
چشمهای اسب
سطح چشم باید براق، تمیز و مرطوب و ملتحمه ها به رنگ صورتی و براق باشند. مردمک چشم نباید بیش از حد گشاد یا بسته باشد اما تحت تأثیر نور تغییر خواهد کرد. کره چشم نباید فرورفته و (sunken) و یا بیرون زده باشد و هر دو کره چشم به یک اندازه باشند. پلکهای چشم باید باز و پلک زدن بیش از اندازه نباشد و پوششها باید با کره چشم تماس داشته باشند و غشای پلک (پلک سوم) را بتوان در گوشه چشم دید البته طوریکه بیرون نزده و قسمتی از چشم را بپوشاند. آبریزش بینایی (تمیز یا چرک رنگی) وجود نداشته باشد.
طرز راه رفتن اسب
سطح مطلوب جایی است که در گستره دید اسب باشد تا اینکه حیوان بتواند قدم بزند و به راحتی یورتمه برود. پاها باید هنگام گام برداشتن از روی زمین و هنگام طی طریق و در هوا و روی زمین مورد بررسی و مطالعه قرار گیرند. گوش کردن صدای پاها هنگام قدم زدن، تکنیک مفیدی برای درک راه رفتن منظم است.
اسب را راهنمایی کنید تا در یک خط مستقیم و تا فاصله ۵۰ متر از شما دور شود، سپس در همان خط مستقیم به سوی شما بازگردد. همین برنامه را به صورت یورتمه پیاده کنید. گامهای اسب هنگام طی طریق کردن باید بلند و با نظم معین در هر چهار دست و پا باشد. اسب باید هنگام حمل و نقل محیط آزاد برای حرکت داشته باشد. بیقراری و به دور خود چرخیدن نامطلوب است و نشان دهنده آزردگی و زخم یا عدم انعطاف لازم در مورد مفاصل می باشد.
باید فعالیت اسب را زیر نظر داشت، اسبها به منظورهای مختلف و فعالیتهای گوناگون مورد استفاده قرار میگیرند، برای مثال های مخصوص سوار کاری زانوهای بلند و مفاصل خرگوشی پر تحرک و فعال دارند و اسبهای مسابقه گامهای بلند و فعالیت و تحرک بسیار عالی دارند.
تعداد ضربان قلب اسب
تعداد ضربان قلب در اسب ۳۰-۴۰ ضربه در دقیقه می باشد.
دهان اسب
لبها باید تمیز و خشک باشند و هیچگونه علامتی دال بر بزاق زیادی، چرک، خون یا بوی نامطبوع نباید وجود داشته باشد. دندانها باید منظم باشند و لبههای تیز نداشته باشند.
غشاهای مخاطی اسب
بخش متداول برای معاینه، ملتحمه (غشای دور چشم) و لثهها میباشند، که باید به رنگ صورتی غلیظ باشند چرا که رنگ قرمز تیره نشانه پرخونی، قرمز روشن دلیل بر التهاب رنگ زرد نشان دهنده زردی یا یرقان، بیرنگی یا سفید نشانه کمخونی و آبی دلیل بر سیانوزه بودن یا عدم دسترسی به اکسیژن میباشد. غشاها باید مرطوب و براق باشند، اما خشک یا بیش از حد مرطوب نباشند.
سوراخهای بینی اسب
سوراخهای بینی باز اما بیش از اندازه بر آمده نباشند، تمیز و خشک و عاری از هر گونه آبریزش باشند. حرکت هوا به داخل و خارج از سوراخهای بینی باید به سهولت صورت گیرد و بوی نامطبوع وجود نداشته باشد.
ژست و حالتهای اسب
وضعیت معمول برای اسب حالت ایستاده است. بندها و وترهای مختلفی در اندامهای حرکتی از زیر آرنج، دستها را مانند میله محکمی قفل میکنند تا اینکه وزن به صورت متوازن بر روی دستها تحمل شود. اسبها عادت دارند که در محیطی راحت و سالم استراحت کرده و دراز بکشند.
اگر اسبی به مدت طولانی و یا ممتد دراز بکشد باید بررسی کرد که آیا به هیجان آمده یا بیمار است. اگر اسبی به طور دائم بنشیند و برخیزد، باید تهیگاه را بررسی کرد و اگر مرتباً سم را به زمین می کوبد و زمین را می خراشد این نشان دهنده وجود مشکل است.
تنفس اسب
تعداد تنفس معمول ۱۵-۱۰ مرتبه در دقیقه است. معاینه اولیه تنفس اسب از مسافت تقریباً دومتری میباشد. آیا سریع یا آهسته است، نامنظم یا ریتمیک است، سطحی یا عمیق است، سبک یا سنگین، پر سر و صدا یا آهسته و آرام است؟
این موارد بر اساس سلامتی اسب، نوع و میزان فعالیت، حالت تهییج و میزان درجه حرارت متغیر خواهد بود. سریع بودن، بی نظمی، پر سرو صدا بودن، کم عمق یا سنگین بودن تنفس غیر عادی است و به توجه و بررسی دامپزشک نیاز دارد. تعداد تنفس را می توان با جابه جایی تدریجی و آهسته دست روی یک سوراخ بینی و بررسی حرکت هوا یا با مشاهده حرکات منخرین یا دنده ها مورد بررسی قرار داد.
ادرار اسب
ادرار نرمال می تواند بیرنگ، ابری یا زرد رنگ، آبکی و یا مثل شربت غلیظ باشد. علائم غیرعادی معمولاً نشانه وجود یک مشکل است، دفع مقدار زیاد ادرار، ادرار قرمز – قهوه ای یا خون آلود بودن ادرار از این نوع علائم میباشند. در این صورت باید نمونهای از ادرار را گرفته و در ظرف تمیزی ریخته و در یخچال جهت بررسی و معاینه دامپزشک نگاه داشت.
درجه حرارت اسب
یک دماسنج مناسب را که با وازلین آغشته شده باشد را می توان برای سنجش درجه حرارت بدن اسب به کار برد. باید دو سوم طول آن را از راه مخرج به داخل رکتوم وارد کرد و اطمینان حاصل کرد که ترمومتر با دیواره رکتوم در تماس باشد و این عمل را به مدت یک دقیقه ادامه داد. درجه حرارت یک اسب عادی و سالم بین ۳۷.۷ تا ۳۸.۶ درجه سانتیگراد می باشد.
یک دیدگاه
صالح
من انجام ندادم فکر کنم خوبه