زخم بستر حیوانات خانگی مثل سگ و گربه به صورت نواحی ملتهب و حساس در بخشهایی از پوست بروز میکند. در این نواحی، پوستی که معمولا فاقد لایه بالشتک مانند چربی میباشد، بین برجستگیهای استخوانها و قسمتی دیگر از بدن یا بستر، آتل یا هر شی سخت دیگری فشرده میشود و در نتیجه خونرسانی به آن ناحیه متوقف میگردد.
زخم بستر در دامها بیشتر در نواحی مچ، دو طرف سر، ناحیه مفصل لگنی-رانی، دو طرف زانوها، سه تیغهای کتفی و هر ناحیهای که پوست در تماس نزدیک با استخوان ها قرار دارد، ممکن است بروز کند. از طرفی، زخم بستر یکی از عوارض آسیبهای نخاعی میباشد.
عوامل مستعد کننده ابتلاء به زخم بستر عبارتند از: آترواسکلروز، دیابت، شرایطی که پوست را به عفونت حساس میکند، مشکلات قلبی، عدم اختیار در دفع ادرار، سوء تغذیه، چاقی، فلجی یا عدم تحرک، گردش خون محیطی ضعیف، آنمی، خوابیدن طولانی مدت در بستر به خصوص بستر غیر بهداشتی و مرطوب با زیرانداز چروک خورده، آسیبهای طناب نخاعی، از دست رفتن حس درد یا حس فشار که حیوان به فشار بیش از حد در ناحیه آگاه نمیشود و سعی در تغییر وضعیت خود نمیکند، تروما و سرطانهای پیشرفته.
در حضور عوامل فوق و اعمال فشار مستقیم روی پوست ناحیه، خونرسانی به موضع کاهش یافته و سلول های پوست دچار کاهش اکسیژن میشوند. هنگامی که این حالت برای ۲ تا ۳ ساعت به طول انجامد، سلولهای پوست دچار مرگ شده، زخم بستر آغاز گردیده و شروع به گسترش می نماید. در صورت عدم درمان، زخم به حدی پیشرفت مینماید که پوست شکافته شده و زخم عفونی گردیده که در نهایت می تواند به گانگرن، استئومیلیت و عفونت بافتی منجر شود.
متاسفانه در اکثر مواقع بروز زخمها در مراحل اولیه توسط دامپزشک، یا صاحب سگ و گربه مورد توجه قرار نمیگیرد. زخمها ممکن است چند روز پس از صدمه ناشی از فشار اولیه به وجود آیند. چنانچه پوست روشن باشد، باقی ماندن قرمزی در محل بروز فشار به مدت بیش از ۳۰ دقیقه، میتواند نشانه بروز غیر قابل اجتناب زخم بستر باشد. در پوستهای تیره، به جای قرمزی باید به تیرهتر شدن پوست یا افزایش دمای آن توجه کرد.
آمارهای به دست آمده از بیمارستانهای انسانی، سالانه ۶۰,۰۰۰ مورد مرگ و میر را در رابطه با عوارض حاصله از زخم بستر نشان میدهند. زخم بستر عارضهای است با درصد شیوع بالا، پر هزینه، اما قابل پیشگیری.
زخم بستر به درجات I تا IV طبقه بندی میشود. درجه I فقط به روپوست و لایههای سطحی پوست مربوط است. نوع درجه II، تمام ضخامت پوست تا بافت چربی را درگیر میکند. درجه III پوست، زیر پوست و ماهیچه ها را در بر میگیرد و در مورد درجه IV ، تمام بافت های نرم تخریب شده و استخوان ها و سایر بافت های حیاتی نیز متاثر میگردند.
زخمهای بستری که قبل، حین و بعد از عمل جراحی رخ میدهند بیش از سایر موارد نیاز به توجه و رسیدگی دارند. در آمریکا، یک چهارم زخمهای بستر انسانی از اتاق های جراحی منشا میگیرند. لذا اقدامات پیشگیرانه میبایست قبل از جراحی آغاز گردد.
یکی از عوامل زمینهساز بروز زخم بستر، بیحسی اپیدورال است چراکه از طرفی ناحیه دچار بی حسی شده و بیمار درد ناشی از فشار طولانی مدت بر روی یک نقطه را حس نمیکند و لذا تلاشی جهت تغییر موقعیت خود انجام نمیدهد. از طرف دیگر به دنبال این نوع بیحسی، حیوان تمایلی به وزنگیری روی اندام های خلفی ندارد و ترجیح میدهد به یک سمت بخوابد لذا این گونه بیماران میبایست در مسیر درمانی به عنوان بیماران نیمه فلج مورد ارزیابی قرار گیرند.
پیشگیری زخم بستر سگ و گربه
متاسفانه تا کنون هیچ کدام از روش های درمانی زخم بستر کاملا رضایت بخش نبودهاند. دوره درمان زخم های بستر حیوانات خانگی مثل سگ و گربه معمولا طولانی بوده و هزینه های زیادی را می طلبد. لذا پیشگیری از بروز این عارضه در اولویت اول قرار دارد.
تمهیدات لازم جهت پیشگیری از بروز زخم بستر حیوانات خانگی، از لحظه بروز وضعیتی که منجر به زمینگیری بیمار شده، باید اتخاذ شود. تحقیقات نشان داده که استفاده از پلیمر ویسکوالاستیک در مقایسه با سطح میز معمولی عمل جراحی، باعث کاهش موارد وقوع زخم بسترهای ناشی از جراحی شده است. همچنین مشخص شده است که فاصله زمانی پیش از انجام جراحی، طول مدت عمل و مدت زمان افت فشار خون ناشی از بیهوشی در حین انجام عمل جراحی با شکلگیری فرم های اولیه زخمها در ارتباط هستند.
سادهترین روش پیشگیری از این عارضه عبارت است از تغییر موقعیت و چرخاندن حیوان هر دو تا چهار ساعت. روش دیگر استفاده از بالشتک ها یا تشک های مخصوصی است که فشار را در نواحی مختلف بدن پخش می کند و از وارد آمدن فشار زیاد در یک نقطه خاص جلوگیری مینماید. بررسی منظم پوست بدن بیمار به خصوص در نواحی مستعد نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است.
استفاده از تشک های مواج و بالشتک های پاشنه (نمونههای انسانی) و جلوگیری از بروز افت فشار خون در پیشگیری از زخم بستر به دنبال اعمال جراحی نقش بسزایی دارند. هم چنین جلوگیری از بروز آلودگی و به غذا افتادن هر چه زودتر بیمار از احتمال بروز زخم بستر می کاهد.
درمان زخم بستر سگ و گربه
زخم های خیلی خفیف ممکن است به مرور زمان و به صورت خود به خودی التیام یابند. در حالت کلی، زخم های بستر درجات I و II با درمان های موضعی زخم و اجتناب از تداوم اعمال فشار در ناحیه درمان می شوند. زخم های درجه III و IV معمولا به دخالت جراحی نیازمند می باشند. تغییر وضعیت دادن حیوان، در صورت امکان استفاده از تشک های مخصوص هوا یا فوم و اصلاح وضعیت فیزیکی کلی حیوان برای بهبود روند التیام در تمام درجات زخم بستر الزامی است. در مورد زخم های درجه I و II استفاده مناسب از بانداژ بسته باعث افزایش آسایش بیمار و تقویت روند التیام زخم می شود. در زخم های درجه III و IV ، تکنیک جراحی پوشاندن محل با فلپ ماهیچهای، باعث کاهش تعداد اعمال جراحی بعدی و کاهش زمان التیام زخم میشود.
در مطالعه ای مشخص شد که استفاده از بانداژهای هیدروکلوئید، سریعتر از پماد فنی توئین و بانداژ ساده موجب التیام کامل زخم بستر می شود. هم چنین استفاده از فاکتور رشد پایه فیبروبلاستی، باعث التیام قابل توجّهی در زخمهای بستر می گردد.
پوشانیدن بیولوژیک سطح پوست در مورد زخم های بستر عفونی از اهمیت به سزایی برخوردار است. زنوگرافهای خوک نیز برای درمان زخم بستر در انسان به کار برده شدهاند.
درمان جراحی جهت حذف بقایای نکروزه بافتی و کاهش بار باکتریایی به کار میرود و به ندرت به بیحسی موضعی نیاز میباشد. در صورت بروز عفونت بافت نرم، استئومیلیت، لوکوسیتوز، تب یا باکتریمی، میبایست از آنتی بیوتیک ها استفاده کرد. داروهای موضعی نظیر پراکسید هیدروژن، پوویدون آیوداین، مافنید استات میبایست با احتیاط کامل مصرف شوند چراکه ممکن است بواسطه ایجاد سمیّت سلولی موضعی، موجب مهار التیام زخم گردند. سایر روشهای پیشرفته درمانی عبارتند از تحریک الکتریکی موضع و پیوندهای بیولوژیک. تحریک الکتریکی در درمان عوارض ثانویه نظیر گرفتگی های عضلانی، آتروفی ماهیچهها و تغییر حجم آن ها به دلیل کاهش حرکت اندام نقش موثری دارد.
استفاده از پماد سیلور سولفادیازین در مراحل اولیه زخم های آلوده باعث کاهش بار باکتریایی زخم میشود. از طرفی به نظر می رسد که پوویدون آیوداین در اینگونه زخم ها، بیش از نرمال سالین اثری ندارد و این در حالی است که در زخم های وسیع به دلیل جذب سیستمیک ید موجب مسمومیت کبدی و کلیوی نیز میشود. سادهترین روش اثبات شده در کاهش بار باکتریایی زخم ها استفاده از تامپونه ای آغشته به سالین استریل در فواصل زمانی ۴ ساعت یک بار است. از لحاظ تجربی آنتی بیوتیک های انتخابی عبارتند از کلیندامایسین و یکی از آمینوگلیکوزیدهای ضد سودوموناس ها.
یکی از روش های به نسبت نوین درمانی، استفاده از روش التیام زخم با کمک خلاء می باشد. در این روش اطراف موضع بوسیله فوم، عایقبندی شده و توسط پمپ خلا بر روی این قسمت فشار منفی به وجود میآید که موجب افزایش جریان خون در موضع میگردد.
هم چنین لیزرهای سرد یا کم توان (در محدوده نور قرمز و مادون قرمز) به واسطه اثر تحریک بیولوژیک میتوانند باعث افزایش سرعت التیام زخم شوند. لامپهای حرارتی و گرم کردن موضع نیز به واسطه افزایش جریان خون موضعی در اثر وازودیلاسیون متعاقب، اثر تحریک کننده بر التیام زخم بستر دارند.