حقوق حیوانات از دیدگاه قرآن و احادیث

در این مقاله سعی شده با استناد به تحقیقات و تألیفات بزرگان و اساتید مختلف علوم دینی و طبیعی شرایط خاص ارتباط با حیوانات و لزوم رعایت حقوق حیوانات بیان شود.

خداوند تبارک و تعالی در آیات متعددی در قرآن کریم، انسان ها را به شناخت مجموعه‌ای از رفتارهای حیوانات و تفکر در کیفیت خلقت و زندگی آن ها و همچنین به عبرت‌گیری از ایشان دعوت فرموده است جانورانی مثل چهارپایان، پرندگان، مورچگان و زنبور عسل.

انسان نسبت به امکاناتی که در اختیار دارد مسئول است. حیوانات، این آفریده های خداوند بزرگ نیز بر صاحبان خویش حق و حقوقی دارند و شایسته نیست که افرادی که از حیوانی نگهداری می کنند نسبت به حقوق حیوانات غفلت ورزند و آن ها را ساده و بی‌اهمیت شمرند.

امیر مؤمنان حضرت علی (ع) می‌فرمایند:
تقوی الهی را در مورد بندگان و سرزمین‌هایتان مراعات کنید. پس به درستی که شما مسئول هستید حتی در مورد بقاع و حیوانات

اهم حقوق حیوانات

اهم حقوق حیوانات را می‌توان تدارک آب و خوراک سالم، جایگاه و شرایط زیستی و روانی مناسب و رسیدگی به بهداشت و درمان آن ها (به خصوص با توجه به وجود بیماری های مشترک بین انسان و دام) و به کارگیری شایسته و عدم آزار و سوء استفاده از آن ها دانست.

ابوذر از پیامبر اکرم (ص) نقل کرده که هیچ حیوانی نیست مگر آن که هر صبحگاه از خداوند می‌خواهد “خدایا مالکی به من عطا کن که به من آب و غذای کافی دهد و بیش از طاقتم بر من تکلیف نکند”

در کتاب وسائل الشیعه نیز از قول امام محمد صادق (ع) آمده است که حیوانات از خداوند می‌خواهند صاحبی مهربان و رحیم به آن ها عطا فرماید.

شیخ طوسی در کتاب المبسوط فی فقه الامامیه فصل خاصی را تحت عنوان “نفقه چهار پایان” آورده است. در مقدمه این فصل آمده: “اگر کسی مالک حیوانی گردید رسیدگی و نفقه آن حیوان بر اوست، خواه حلال گوشت باشد یا حرام گوشت”

حضرت علی (ع) در نهج البلاغه از خداوند نزول باران را درخواست فرموده، تشنگی و نیاز چهارپایان و حتی حیوانات وحشی را ذکر کرده و بخشایش پروردگار را به این موجودات عزیز خواستار شده است. آری او که دریای رحمت برای عالمیان است برای حیوانات نیز از خداوند طلب سعادت و رفاه می‌کند.

در کتاب تهذیب نیز یکی از مصادیق صدقات، غذا دادن به حیوانات معرفی شده و برای آن ثواب بسیار زیادی ذکر گردیده است.

حق تصرف انسان در حیات موجودات

با توجه به اصل “عبث نبودن جهان خلقت” و احادیث منقول از ائمه معصومین (ع) و سیره آن ها به نظر می‌رسد تصرف انسان در حیات موجودات مطلق نبوده و سلب حیات و تغییر در فیزیولوژی و شرایط زندگی آن ها باید در حد ضروریات باشد.

بر طبق این روایات انسان مجاز به آزار و اذیت و کشتار حیوانات نیست.

در تفسیر کاشف نیز در ذیل آیه ۳ سوره انعام آمده است:
خداوند با تحریم انواع مردار، بشر را برانگیخته است تا در حفظ و نگهداری و تغذیه و بهداشت دام بکوشد و از تلف شدن، خفه شدن، کتک خوردن و پرت شدن از بلندی و ایجاد جنگ و درگیری میان حیوانات و نیز حمله حیوانات درنده به آن ها جلوگیری به عمل آورد و همچنین افراد شرور و قسی القلب، آن ها را برای تفریح و سرگرمی‌به جان یکدیگر نیاندازند.

حضرت علی (ع) می‌فرمایند: ” گوسفندی را نزد گوسفندی دیگر ذبح نکنید”.

در وسائل الشیعه نیز آمده است: “به صورت حیوانات نزنید که همانا آن ها پروردگارشان را تسبیح می‌کنند”.

موضوعاتی از این قبیل به طور روشن و واضح در کتاب جواهرالکلام آورده شده است، مسائلی از قبیل کراهت جدا کردن سر و یا قسمتی از بدن حیوان قبل از خروج روح از بدنش، کراهت قربانی کردن در شب و …

حضرت امام خمینی (ره) نیز در جلد چهارم تحریر الوسیله در مبحث “جنایت بر حیوان”  مسائلی درباره حقوق حیوانات بیان فرموده اند.