عواطف، احساسات و رفتار حیوانات

رفتار حیوانات ازجهات دانش نوین بر۳ مبنای روانکاوی، بررسی های فیزیولوژیک و مبنای جانورشناسی بررسی می شود. شاخه ویژه بیولوژی که رفتار حیوانات را مورد بحث و بررسی قرار می دهد اتولوژی (Ethology) نامیده می شود. اتولوژی از کلمه یونانی Ethos به معنای “خوی/ habit ” و “ویژگی/ Character ” ریشه می‌گیرد. اتولوژی به طور تحت الفظی به معنای بررسی خوی و کاراکتر است و بهتر گفته شود بیولوژی رفتار است.

رفتار شناسی حیوانات رفتار شناسی حیوانات  رفتار شناسی حیوانات رفتار شناسی حیوانات رفتار شناسی حیوانات
حیوانات معمولا تنها زندگی نمی‌کنند. هر حیوانی با حیوان دیگر در تماس است و گاهی هم به اصطلاح، قاطی زندگی سایر حیوانات می شود. شاید تنها زیست ترین حیوان مرغابی بزرگ دریایی (Albatross) باشد که ماه‌ها دور از دید دیگران در دریاهای دور دست زندگی را سپری می‌کند ولی آن هم در دوران تولید مثل گروهی زیست می‌کنند. به هر حال گونه های معدودی از حیوانات تنها زیست هستند. می توان ادعا نمود که اکثرگونه های حیوانات دارای زندگی جمعی و اجتماعی هستند. البته همه تراکم های حیوانات در همه احوال یک پدیده زیست نیستند. مثلا وقتی مشاهده می‌کنیم انبوه پشه‌ها دور چراغ گرد میآیند، این تراکم یک زیست اجتماعی نیست، بلکه هرپشه به تنهایی مجذوب نور چراغ میشود.

رفتار شناسی حیوانات رفتار شناسی حیوانات  رفتار شناسی حیوانات رفتار شناسی حیوانات رفتار شناسی حیوانات
اما سارها در زمستان غروب ها، پیش از سر و سامان گرفتن شبانه، چنان مانورهای هوایی دلربایی اجرا میکنند که به گونه ای شگفت یکی با دیگری واکنش های حساب شده دقیقی را هماهنگ می سازند و با چنان نظام کاملی با حرکات یکدیگر همگامی دارند که انسان تصور می نماید که از عوامل و عناصر ارتباطی مافوق بشری برخوردارند. این پدیده در این حیوانات مثال بارز دیگری از رفتار اجتماعی حیوانات است.

آنچه را که ما رفتار اطلاق می‌کنیم درحقیقت واکنشهایی است که ما از حیوان برابر به عوامل عناصری محیطی که وی را احاطه کرده است، مشاهده میکنیم که به نوبه خود تحت تاثیر بسیاری از عوامل داخلی می باشد.

این دقیقا همان جایی است که در بحث پیشین در شماره نخست بدان اشاره کردیم. بررسی رفتار حیوانات در حقیقت با مشاهده حرکات، ژست و اطوار و سایر خصوصیات عینی حیوان آغاز می شود. بسیاری اوقات نیز اتفاق میافتد که حیوان اصلا تکان نمیخورد، حتی در برابر تغییرات فاحش محیط. شاید این حالت به دلیل آن باشد که نمی تواند کاری انجام دهد و شاید هم فرمان پاسخ بدن این حکم را بکند که بی‌حرکت بایستد.

رفتار شناسی حیوانات رفتار شناسی حیوانات  رفتار شناسی حیوانات رفتار شناسی حیوانات رفتار شناسی حیوانات
بدین ترتیب باید اذعان کرد که مطالعه در احوال و رفتار حیوانات کار ساده ای نیست و کسانی که در امور بهداشت حیوانات فعالیت دارند باید حداقل اطلاعات را در این زمینه داشته باشند.

پیش از ورود به اصل مطلب اجازه می خواهد مروری کوتاه پیرامون آنچه که صاحب نظران و دانشمندان نامدار در گذشته به عمل آورده اند داشته باشیم:

تاریخچه
اولین کسی که برابر موازین علمی در احوال و رفتار حیوانات پژوهشی به عمل آورد چارلز داروین بود. داروین بیش از همه در ارتباط با تئوری های تکامل شناخته شده است. حال آنکه این دانشمند بزرگوار پژوهش هایی را که در زمینه بیولوژی به طور کلی به عمل آورده است که شاید بسیار با اهمیت تر از تئوری های تکامل وی باشند. مسافرتش به خارج بیگل(Beagel) به وی این امکان را داد که روی حیوانات در شرایط زیستی طبیعی آنها در بسیاری از بخش های جهان بررسی به عمل آورد. داروین اولین کتاب درسی خود را پیرامون رفتار حیوانات زیر عنوان ابراز احساسات در انسان و حیوانات نوشت که در سال ۱۸۷۲ چاپ شد، درست ۱۳ سال پس از چاپ کتاب مشهور خود “اصل گونه ها” در سال ۱۸۵۹٫ در این کتاب ،وی ابراز حرکات چهره را به عنوان یک وسیله ارتباطی مورد بررسی قرار داد. بر این باور آمد که انسان چند میلیون سال است که با حرکات چهره ایجاد ارتباط میکند. داروین روی انقباض ماهیچه های چهره که پوست را به صورت گوناگون پیچ و واپیچ می دهند بررسی به عمل آورد و هرکدام از این حرکات را معرف حالتی دانست. همچنین وی روی صورت فرزندان، خویشان و دوستان نزدیک خود به مطالعه پرداخت. وی علاوه بر این، بررسی هایی نیز روی حرکات و ژست های بدن به عنوان وسیله ای برای ارتباط، به عمل آورد. در فاصله زمانی کوتاه بین مطالعات داروین و آغاز قرن بیستم، اتولوژی و روانشناسی حیوانی نزد دانشمندان علاقه مند در رفتار و اطوار حیوانات مورد توجه قرار گرفت.

مطالعه روی احوال و رفتار (Behaviour) حیوانات به صورت فعالیتی جاندار جلوه کرد و دانشمندانی چون Borikg (1927)، jayenes (1969)، waters (1951)، klopfer(1974)، warden (1927) کارهایی انجام دادند که در تاریخ علوم ثبت شده است.

در سال ۱۸۸۲ (George jhonm romans) کتابی زیر عنوان هوش حیوانات نوشت که هنوز هم به عنوان کتاب درسی مورد توجه است. وی تلاش کرد تا اصول عقاید داروین را در علوم بررسی های مقایسه ای خود اعمال دارد.

c.lioyd morgan یکی دیگر از دانشمندان برجسته در بررسی رفتار حیوانات است که پژوهش های وی خدمت بزرگی در امر روانشناسی مقایسه ای است.

Jacques loeb بر این باور است که رفتار حیوانات محصول یک واکنش تند در مقابل تاثیر محرکات فیزیکی و شیمیایی روی پرتوپلاسم سلول های بدن حیوانات است و واکنش ها و مکانیسم کار در گیاهان اندکی ساده تر است.

Herbert spencer Jennings یکی از اولین اتویوژیست هایی بود که روی مطالعه توصیفی تعدادی از گونه ها به بررسی پرداخت که حاصل پژوهش هایش را در سال ۱۹۰۴ در کتابی به نام ” رفتار موجودات پست” منتشر ساخت.

رفتار شناسی حیوانات رفتار شناسی حیوانات  رفتار شناسی حیوانات رفتار شناسی حیوانات رفتار شناسی حیوانات
Douglas A-Spalding اتولوژیست نامدار دیگری بود که پیرامون تکامل رفتار جوجه و مرغ های جوان یک سلسله تحقیقات ارزنده دارد.

Ivan p.pavlove فیزیولوژیست بزرگ روس که مطالعات روی فلکس شرطی شهره عام و خاص است. وی کسی بود که مطالعات روی علوم رفتاری حیوانات را به قرن بیستم منتقل ساخت.

رفتار شناسی حیوانات رفتار شناسی حیوانات  رفتار شناسی حیوانات رفتار شناسی حیوانات رفتار شناسی حیوانات
Wiliam mc dougall روانشناسی است که کارهایش روی تئوری های معاصر بررسی رفتار حیوانات تاثیر به سزایی داشته است. وی یکی از نامداران بررسی روی رفتار حیوانات از نظر روانشناسی اجتماعی است. در کتاب خود در این رابطه کوشش کرده است نشان دهد که رفتار انسان را می توان اعمالی منبعث از غرایض و تغییرات آن دانست و تحلیل نمود.

Karl s. lashley (1938) یکی ا زنامدارترین و ذی نفوذترین روانشناسان در بین بیولوژی در نسل گذشته به شمار می رود. به عقیده وی رفتار ابتدایی موجودات ارگانیسم های ساده مانند شقایق های دریایی و مرجان ها می توانند به عنوان رهیافتی سودمند در مطالعه رفتار حیوانات به کار روند.

Niko timbee grn(1913) اتولوژیست اروپایی که چهارچوبی فراگیر و مقبول چنان تهیه نموده است که در محدوده آن می توان ساختمان بنیادی علوم رفتار حیوانات را به بحث و بررسی گرفت. تیمبرگن خاطر نشان می سازد که اولین وظایف بررسی کنندگان در رفتار حیوانات آن است که گزارش دقیق از مشاهدات تهیه و آن را به خوبی توصیف نماید. این گزارش از مشاهدات و توصیف آن می تواند مبنای خوبی برای بررسی روی رفتار و احوال حیوانات باشد.

رفتار شناسی حیوانات رفتار شناسی حیوانات  رفتار شناسی حیوانات رفتار شناسی حیوانات رفتار شناسی حیوانات
در سال ۱۹۷۲، وقتی لورنز( Lorenz) و تینبرگر جایزه نوبل دریافت کردند، دورانی نوین در علم آغاز شد. نامبردگان جایزه مزبور را با کارل فن فریش (Karel van frishe) سهیم بودند. نامبرده اخیر کسی بود که رقص شگفت آور زنبور عسل را کشف کرد، حرکتی که به تامین کنندگان آذوقه اشاره می کرد که دیگران را در کندوهایشان باخبر سازد که منابع غذای خوب کجاست. این جایزه براستی نشان دهنده آن بود که این سه مرد که در نظر دیگران طبیعی دان های ساده ای جلوه می کردند، چه اقدام اساسی و جاویدان علمی به عمل آوردند.