انواع پرندگان شکاری و ویژگی‌های شگفت انگیز آنها

در مطلب قبل با تعریف درست و دقیق و نیز ویژگی‌های عمومی پرندگان شکاری آشنا شدیم و دانستیم به چه پرنده‌هایی پرنده شکاری گفته می‌شود و این پرندگان باشکوه چطور طبقه بندی می‌شوند. حالا در این شماره به بررسی ویژگی‌های هر کدام از راسته‌ها و انواع پرندگان شکاری ایران به طور خلاصه می‌پردزایم.

می‌دانیم که پرندگان شکاری ایران در سه راسته جغدسانان، شاهین سانان و قوش سانان طبقه بندی می‌شوند. پرنده‌های هر راسته ویژگی‌هایی دارند که باعث تمایز بین آنها و راسته‌های دیگر می‌شود. با هم به بررسی ویژگی‌ها و تفاوت‌های پرنده‌های این سه راسته می‌پردازیم.

جغدسانان (Strigiformes)

این راسته شامل پرندگانی می‌شود که عمدتاً شب گرد هستند و سری بزرگ و منقاری قلاب مانند و قوی و نیز چشمانی بسیار بزرگ دارند که جلوی صورت قرار گرفته‌اند و قدرت بینایی بسیار دقیقی به پرنده می‌دهند. بدنی توپر دارند که در اکثر گونه‌ها (به جز خانواده Tytonidae)  پوششی با رنگ و طرحی استتاری آن را می‌پوشاند. بال‌هایی بلند و گرد و دمی نسبتا کوتاه دارند. پاهایی بسیار قوی و اکثراً پوشیده از پر دارند که مجهز به چنگال‌هایی بلند و تیز هستند. نر و ماده جغدها از نظر ظاهری تقریبا مشابه هستند ولی پرنده ماده از پرنده نر جثه‌ای بزرگتر دارد. از این راسته می‌توان به جغد انبار(Tyto alba) و مرغ حق معمولی(Otus scops)  اشاره کرد.

[irp posts=”6802″ name=”بررسی انواع جغدسانان شکاری”]

شاهین سانان (Falconiformes)

این راسته گونه‌هایی روزگرد را در برمی‌گیرد که با وجود تفاوت فایلجینتیک با پرندگان راسته قوش سانان، طی تکامل ویژگی‌هایی مشابه با آنها را یافته‌اند. مانند قوش سانان بینایی بسیار دقیق و حساس، منقاری قلاب مانند و قوی، پاهایی بزرگ و قدرتمند با چنگال‌هایی تیز و نیز توانایی بالا در پرواز دارند. پرندگانی هستند با جثه کوچک تا متوسط که به واسطه داشتن چشمانی بزرگ و تیره رنگ و منقاری نسبتن کوچک ولی قوی و دندانه‌دار، و نیز بال‌هایی کشیده و نوک تیز که به آنها امکان پروازی ماهرانه با سرعتی بسیار زیاد می‌دهد. در بعضی از  گونه‌های کوچکتر مانند ترمتای و دلیجه، نر و ماده ظاهری متفاوت از هم دارند. ولی در گونه‌های بزرگتر مانند شاهین و بالابان نرو ماده مشابه یکدیگرند. در شاهین‌سانان نیز پرندگان ماده از پرندگان نر بزرگترند. از این راسته میتوان به شاهین (Falco peregrinus) و ترمتای (Falco columbarius) اشاره کرد.

قوش سانان (Accipitriformes)

این راسته پرندگان شکاری روزگرد با جثه‌های کوچک تا بسیار بزرگ با بال‌هایی که انتهایی گرد دارند را در برمی‌گرد و شامل عقاب ماهی گیر، عقاب‌ها، عقاب‌های دریایی، عقاب مارخور، کرکس‌ها، کورکورها، سارگپه‌ها، سنقر‌ها و قوش‌ها می‌شود.

عقاب ماهی‌گیر

پرنده‌ای زیبا با جثه متوسط و بال‌هایی کشیده، روتنه‌ای به رنگ قهوه‌ای و زیرتنه سفید است که برای شکار و تغذیه از ماهی‌ها خصوصیت‌های آناتومیک، فیزیولوژیک و رفتاری چشمگیری یافته است. نرو ماده ماشبه، ولی ماده از نر بزرگتر است. عقاب ماهی‌گیر (Pandion haliaetus) تنها عضو خانواده Pandionidae  می‌باشد.

عقاب‌ها

پرندگانی با جثه درشت هستند و عموماً به رنگ قهوه‌ای تا سیاه دیده می‌شوند. عقاب‌ها با سری بزرگ و گردنی بلند و افراشته، منقاری قوی، بینایی تیز، بال‌های بلند و پهن و دم نسبتا بلند و پهن و پاهایی بزرگ و قدرتمند و پوشیده از پر که به ناخن‌های تیز و خمیده ختم می‌شود، از شناخته شده‌ترین پرندگان شکاری هستند. عقاب‌ها معمولاً در حالت بال باز در ارتفاع دیده می‌شوند. نر و ماده هم شکل، ولی مانند بقیه پرندگان شکاری، پرنده ماده از پرنده نر بزرگتر است. عقاب‌ها عمدتا موجودات زنده را شکار و از آن تغذیه می‌کنند، ولی در مواردی به خوردن جسد حیوانات نیز روی می‌آورند. نر و ماده عقاب‌ها مشابه به یکدیگرند ولی ماده‌ها جثه‌ای بزرگتر دارند. عقاب صحرایی (Aquila nipalensis) نمونه‌ای از عقاب‌هاست.

عقاب‌های دریایی

نسبت به عقاب‌ها جثه‌ای بزرگتر دارند و با منقاری بزرگ، سنگین و خمیده، بال‌هایی وسیع و پهن و دمی نسبتا کوتاه و سری روشنتر و نیز انتهای پاهای بدون پر، از عقاب‌ها متمایز می‌شوند. عقاب‌های دریایی طی تکامل خود ویژگی‌های آناتومیک، فیزیولوژیک و رفتاری جالبی برای تغذیه از ماهی‌ها پیدا کرده‌اند. نر و ماده ظاهری مشابه دارند ولی پرنده ماده از پرنده نر بزرگتر است. عقاب دریایی دم سفید (Haliaeetus albicilla) از گونه‌های بومی ایران است.

[irp posts=”2543″ name=”چیتا شکارچی ای با سرعت فوق العاده”]

عقاب مارخور

این پرنده شکاری جثه‌ای بزرگ با بال‌هایی بلند و پهن و دمی متوسط، زیر تنه‌ای روشن  اما خال‌دار و سر و سینه و روتنه‌ای قهوه‌ای‌رنگ دیده می‌شود. سری نسبتا بزرگ دارد و ویژگی‌های آناتومیک، فیزیولوژیک و رفتاری بسیار جالبی برای شکار و تغذیه از مارها و سایر خزندگان داراست. نرو ماده مشابه هم هستند ولی پرنده ماده بزرگتر است. عقاب مارخور(Circaetus gallicus) در ایران تابستان گذرانی می‌کند.

کرکس‌ها

پرندگانی با جثه بسیار بزرگ، سر و گردنی پوشیده از کرک پر(به جز هما) با بال‌هایی بسیار پهن و عموماً دمی کوتاهند که اکثر اوقات در حال بال بازروی‌های باشکوه و طولانی دیده می‌شوند. کرکس‌ها در طول تکامل خصوصیات آناتومیک، فیزیولوژیک و رفتاری جالب توجهی برای تغذیه از جسد جانوران یافته‌اند. نر و ماده کرکس‌ها شبیه به هم، ولی ماده‌ها بزرگترند. دال سیاه (Aegypius monachus) سنگین‌ترین پرنده شکاری در دنیاست.

کورکورها

پرندگانی هستند با جثه سبک و متوسط تا نسبتاً کوچک، با بال‌هایی کشیده و باریک، دمی باریک و بلند که در بعضی گونه‌ها دو شاخه است. سرو منقاری کوچکتر نسبت به عقاب‌ها. دارند و پاها در مقایسه با عقاب‌ها کوچکتر و همچنین بدون پر است. در سارگپه‌های جنگلی نر و ماده ظاهری متفاوت دارند ولی در بقیه کورکورها نر و ماده مشابه هم هستند. مانند سایر پرندگان شکاری، ماده‌ها بدنی بزرگتر از نرها دارند. کورکور سیاه(Milvus migrans) از شناخته‌ شده‌ترین کورکور‌هاست.

سارگپه‌ها

جثه ای متوسط با بدنی توپر دارند و از عقاب‌ها کوچکترند. در مقایسه با عقاب‌ها منقاری ظریف‌تر، سری کوچکتر، گردنی کوتاه‌تر و نیز پاهایی کوتاه‌تر با ناخن‌هایی ظریف‌تر دارند. بال‌های پهن و بلند و دم متوسط آنها نسبت به عقاب‌ها کوتاه‌تر است. پاهای سارگپه‌ها معمولا بدون پر است. تنوع بالایی در پوشش و ظاهر سارگپه‌ها دیده می‌شود ولی معمولا روتنه قهوه‌ای و زیرتنه روشنتر از روتنه دیده می‌شود. نر و ماده ماند هم ولی ماده‌ها بزرگترند. سارگپه پابلند (Buteo rufinous) را می‌توان در بسیاری از کوهستان‌های کشور مشاهده کرد.

[irp posts=”2455″ name=”خدنگ شکارچی ماهر مار بسیار خطرناک مامبا”]

قوش‌ها

پرندگانی با جثه کوچک تا متوسط، با بال‌هایی کوتاه، پهن و نوک گرد و نیز دمی بلند که توانایی خارق العاده آنها را در تعقیب پرندگان کوچیک بین درختان و سرعت و مانورردهی بالا را باعث می‌شود. نر و ماده معمولا قابل شناسایی از همدیگر هستند و ماده از نر بزرگتر است. قرقی (Accipiter nisus) نمونه‌ای از قوش‌هاست.

سنقرها

پرندگانی هستند زیبا با جثه متوسط وکشیده و لاغر، بال‌ها و دمی بلند و باریک، سری نسبتاً کوچک و منقاری ظریف و نیز پاهایی بلند. سنقرها به آهستگی و در ارتفاع پایین پرواز می‌کنند و با کمک شنوایی قوی خود در کنار بینایی تیزشان به جستجوی جانوران می‌پردازند. نر و ماده از هم متفاوت دیده می‌شوند و پرنده ماده، مانند سایر پرندگان شکاری، از نر خود بزرگتر است. سنقر خاکستری(Citcus cyaneus) یکی از سنقرهای بومی ایران است.

انواع بال در پرندگان شکاری

نویسنده: سیدحسین سیدلشکر بلوکی