لاک پشت دریایی سیاه یا لاک پشت دریایی سبز گالاپاگوس یکی از هشت گونه لاک پشت دریایی جهان است و زیر گونه لاک پشت دریایی سبز به شمار میرود. این لاک پشت از نظر حفاظتی مانند لاک پشت دریایی سبز در خطر انقراض قرار دارد در معرض تهدیدات طبیعی و انسانی متعددی قرار دارد. لاک پشت های دریایی همچنین به طور خاص لاک پشت سرخ در معرض تهدیدهای ویژهای قرار دارند که جمعیت آنها را در سراسر جهان با کاهش مواجه کرده است. شناخت ویژگی های مرفولوژیک و فیزیولوژیک این خزنده دریایی کمک زیادی به حفاظت و مدیریت زیستگاه این گونهی حساس دریایی میکند.
معرفی لاک پشت دریایی سیاه
لاک پشت دریایی سیاه (Black sea turtle) یا لاک پشت دریایی سبز گالاپاگوس (Galápagos green turtle) زیر گونه لاک پشت دریایی سبز میباشد و از چند جهت با لاک پشت دریایی سبز متفاوت است. از جمله این تفاوت ها میتوان به تغییر شکل دم در این گونه اشاره کرد. پوسته در این گونه بیشتر گنبدی شکل است. رنگ لاک پشت سبز گالاپاگوس تیرهتر است. این گونه آندمیک آب های گرمسیری و نیمهگرمسیری اقیانوس آرام است (Koch et al., 2007). آنها اغلب به عنوان جمعیت شرقی اقیانوس آرام لاک پشت های سبز طبقهبندی میشوند (Seminoff et al., 2002). این لاک پشت ها به دلیل رنگ تیرهتر نسبت به لاک پشت های سبز تحت عنوان لاک پشت های سیاه هم نامگذاری میشوند (Koch et al., 2007). لاک پشت های سبز گالاپاگوس تنها جمعیت از لاک پشت های دریایی سبز هستند که در جزایر گالاپاگوس آشیانهگذاری میکنند و دلیل نامگذاری آنها نیز از نام این جزیره گرفته شده است (Green, 1984). برای محققان به دست آوردن اطلاعات معتبر از شیوه زندگی لاک پشت گالاپاگوس به دلیل مهاجرت مداوم گونه و استغراق در اقیانوس سخت است. اطلاعاتی که از این گونه بدست آمده است در نتیجه تگ گذاری افراد این گونه است (Bowen et al., 1992). از نظر درجه حفاظتی در فهرست قرمز IUCN، لاک پشت سبز گالاپاگوس همرا با دیگر جمعیت های لاک پشت دریایی سبز در بخش در خطر انقراض طبقهبندی شده است (Seminoff, 2004) (شکل ۱). از نظر تاکسونومیکی، لاک پشت دریایی سیاه یکی از لاک پشت های دریایی است که متعلق به سلسلهی جانوران، شاخهی طناب داران، ردهی خزندگان، راستهی لاک پشتان، خانوادهی Chelonide، جنس Chelonia و گونهی C.agassizii است که در جدول ۱ آمده است.
شکل ۱: نمایی از لاک پشت دریایی سبز گالاپاگوس (لاک پشت دریایی سیاه)
تنوع تاکسونومیک لاک پشت دریایی سیاه:
لاک پشت دریایی سیاه: Species و Genus و Family و Order و Class و Phylum و Kingdom
(لاک پشت دریایی سبز گالاپاگوس): C.agassizii و Chelonia و Cheloniidae و Testudines و Reptilia و Chordata و Animalia
پراکنش جهانی لاک پشت دریایی سیاه
لاک پشت های سبز گالاپاگوس تنها جمعیت از لاک پشت های دریایی سبز هستند که در جزایر گالاپاگوس آشیانهگذاری میکنند. این جزایر تنها زیستگاه این لاک پشت های دریایی نیست زیرا آنها دارای مهاجرت های طولانی هستند و زمان زیادی را در آب های گرم اقیانوس آرام سپری میکنند (Green, 1984). کلونی های لاک پشت های دریایی سبز در ۸۰ کشور در سراسر جهان آشیانه میگذارند و از سواحل حدود ۱۴۰ کشور برای تغذیه استفاده میکنند (Seminoff, 2004). اطلاعاتی در مورد مشاهده لاک پشت دریایی سیاه در شبه جزیره کالیفرنیا تا جزایر گالاپاگوس و پرو و تا غرب دور مانند جزایر هاوایی و مارشال ثبت شده است (Karl & Bowen, 1999). این لاک پشت ها بیشتر زمان خود را در نزدیک سواحل در حال جستجوی غذا و استراحت سپری میکنند (Green, 1984).
روش های شناسایی لاک پشت دریایی سیاه
لاک پشت های سبز گالاپاگوس بالغ از لاک پشت های سبز دریایی کوچکتر هستند و ممکن است به همین دلیل از نظر ژنتیکی از جمعیت های دیگر لاک پشت دریایی سبز جدا باشند (Pritchard, 1999). رنگ کاراپاس تیره تر است و معمولا سیاه تا زیتونی-قهوهای تیره است. کاراپاس بیضی شکل است و به سمت دم، باریک میشود (Swash & Still, 2006). کاراپاس لاک پشت های گالاپاگوس دارای شیب بیشتر است یا به عبارت دیگر بیشتر گنبدی شکل است و همین ویژگی آنها را از دیگر جمعیت های لاک پشت دریایی سبز متمایز میسازد (Pritchard, 1999). کاراپاس این لاک پشت دارای پنج سپر مهرهای است که همه آنها از نظر اندازه یکسان و به شکل شش ضلعی هستند و لبه هاشان تخت و مسطح میباشد. سپرهای جانبی نیز از نظر اندازه مشابه هستند و فقط سپر چهارم در امتداد هر طرف پخش شده است (Swash & Still, 2006). کاراپاس سختتر و تیرهتر از پلاسترون است (Pritchard, 1999). طول لاک پشت های گالاپاگوس ۸۴ سانتیمتر گزارش شده است این در حالی است که طول لاک پشت های دریایی سبز ۹۹ سانتیمتر ثبت شده است. پاهای این لاک پشت ها همانند باله های شنا درآمده است و پهن و تخت میباشد (MarineBio.org, 2008). این لاک پشت ها دارای سر گرد شبیه سوسمار هستند و دندان ندارند و مانند بسیاری از دیگر از لاک پشت دریایی سبز منقار قلاب مانند ندارند (Swash & Still, 2006). جنس نر و ماده از بسیاری جهات شبیه یکدیگر هستند با این تفاوت که ماده ها قدری بزرگتر از نرها هستند و طول دم در نرها بیشتر است (Pritchard, 1999).
ویژگی های رفتاری لاک پشت دریایی سیاه
شیوه زندگی لاک پشت دریایی گالاپاگوس مشابه دیگر جمعیت های لاک پشت دریایی از جنس کلونیا است. بررسی رفتار لاک پشت های دریایی سخت است با این وجود با تگگذاری الگوی مهاجرت لاک پشت ها (Bowen et al., 1992) و عادات غذایی آنها در شرق اقیانوس آرام مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیقات نشان میدهد که لاک پشت های دریایی سبز شرق اقیانوس آرام شامل لاک پشت های دریایی گالاپاگوس بسیار مهاجر هستند و گونه های مختلفی شامل برخی جانوران ماده را مورد استفاده قرار میدهند (Seminoff et al., 2002). لاک پشت های ماده در همان ساحلی آشیانه میگذارند که خود در آنجا متولد شدهاند. جمعیت های شرق اقیانوس آرام بعد ا آشیانهگذاری به زیستگاه های تغذیهای میروند (Bowen et al., 1992).
رفتار بچه لاک پشت ها متفاوت از بالغین است. آنها پس از خارج شدن از آشیانه به سمت دریا حرکت میکنند (Pilcher & Enderby, 2001). آنها برای رسیدن به دریا از نور آسمان شب کمک میگیرند. در بسیاری از مناطق به دلیل توسعه سواحل بچه لاک پشت ها مسیر را اشتباه طی میکنند و این ممکن است به مرگ آنها بیانجامد (MarineBio.org, 2008). البته این مسئله بزرگی در سواحل گالاپاگوس به علت عدم توسعه جزایر به حساب نمیآید. در این سواحل نکته مهم این است که بچه لاک پشت ها پس از پدیدار شدن از آشیانه و حرکت به سمت دریا از دست شکارچیان در امان بمانند. آنها در طی دوره ۲۴ ساعته به سرعت از ساحل حرکت میکنند و خود را به دریا میرسانند (Pilcher & Enderby, 2001). آنها بیشتر سال های زندگی خود پیش از دوره جوانی و وارد شدن به زیستگاه های ساحلی، در اقیانوس سپری میکنند. دوره رسیدن به بلوغ ۱۰ تا ۲۰ دسال به طول میانجامد و جمعیت های لاک پشت های دریایی سیاه معمولا این دوره را در سواحل شبه جزیره کالیفرنیا و خلیج های متصل به آن، لاگون ها و کانال هایی که برای آنها علوفه عالی فراهم میکند و همچنین از آنها محافظت میکند، سپری میکنند (Koch et al., 2007).
عادات غذایی لاک پشت دریایی سیاه
به طور کلی میتوان گفت این موجودات اغلب گیاهخوارند اما لاروها در مرحله قبل از بلوغ از آبزیان پلاژیک تغذیه میکنند. اطلاعات از نحوه زندگی لاک پشت دریایی سیاه نشان میدهد که آنها بیشتر دوران بلوغ خود را در مناطق ساحلی شبه جزیرهی کالیفرنیا به خصوص در لاگون های باهیا ماگدالنا و کانال های متصل به آن سپری میکنند. این منطقه غنی از درختان حرا است که علوفه بسیاری برای لاک پشت های دریایی سیاه فراهم میکند و هم از آنها در طی دوران حیاتی زندگیشان از آنها حفاظت میکند (Koch et al., 2007). منبع غذایی دیگر برای لاک پشت در اقیانوس آرام جلبک های دریایی است که شامل جلبک های قرمز و جلبک های سبز و همچنین ایلگرس است (Seminoff et al., 2002). علاوه بر این بیمهرگانی مانند اسفنج ها، مرجان های نرم، کرم ها و گاستروپودها توسط لاک پشت های دریایی مورد استفاده قرار میگیرد (wallacejnichols.org, 2015).
رفتار تولید مثلی لاک پشت دریایی سیاه
سن بلوغ جنسی در لاک پشت های دریایی سیاه بین ۱۶ تا ۳۰ سال است (seaturtleinc.org, 2015). لاک پشت های ماده گالاپاگوس هر دو تا سه سال یکبار آشیانه میگذارند و بیشتر زمان خود را صرف جستجوی غذا و استراحت میکنند. جفتگیری در زیر آب و در نزدیکی ساحل آشیانهگذاری انجام میشود و فقط ماده ها برای آشیانهگذاری به ساحل میآیند (Bowen et al., 1992). فضای آشیانه میتواند تا حدودی به دلیل منشا آتشفشانی جزایر در گالاپاگوس محدود شود. تعدا زیادی مناطق صخرهای و تخته سنگ با فضای محدود در سواحل شنی وجود دارد. همچنین مناطق شنی کاملا خشک هستند و این مسئله سبب تعداد زیادی سوراخ و حفره در آشیانه ها میشود. رفتار آشیانهگذاری ماده ها در گالاپاگوس به همین علت اصلاح شده است. به این ترتیب که آنها در حال تخمریزی یکی از باله های عقبی خود را در آشیانه میگذارند تا از ایجاد سوراخ و حفره های ناخواسته در آشیانه جلوگیری کنند (Pritchard, 1971). تعداد دسته تخم در هر آشیانه از ۵۰ تا ۲۰۰ عدد متغیر است و این فرایند میتواند تا سه ساعت به طول بیانجامد (MarineBio.org, 2008). دسته تخم لاک پشت های دریایی گالاپاگوس از دیگر جمعیت ها کوچکتر است (Pritchard, 1971). پس از اتمام فرایند تخمریزی ماده روی تخم ها را با شن و ماسه میپوشانند و با پلاسترون برای تراکم بیشتر شن و ماسه فشاری به سمت پایین ایجاد میکنند (MarineBio.org, 2008). همچنین آنها یک آشیانه کاذب نیز حفر میکنند تا به این وسیله آشیانه اصلی از دست شکارچیان در امان بماند (Pritchard, 1971). لاک پشت های ماده هنگام خروج از ساحل نیز به وسیله پرتاپ شن و ماسه در اطراف منطقه لانه سعی میکنند تا هر اثری از حضور خود را در ساحل بپوشانند (MarineBio.org, 2008).
آشیانهگذاری نیز اغلب به دلیل حفاظت از شکارچیان در شب انجام میشود (Bowen et al., 1992). فصل اول آشیانهگذاری از دسامبر تا ژوئن است (Koch et al., 2007). با این وجود پیک فصل آشیانهگذاری از ژانویه تا مارس است. ماده ها برای آمدن به ساحل بسیار مضطرب هستند اگر انها احساس خطر بکنند به آب برمیگردند و منتظر میمانند تا ساحل امن شود (Pritchard, 1971). تقریبا دو ماه پس آشیانهگذاری جوجه ها پدیدار میشوند (MarineBio.org, 2008). آنها ۴۶ میلیمتر طول دارند و کوچکتر از سایر بچه لاک پشت های جنس کلونیا هستند (Pritchard, 1971). جنسیت بچه ها وابسته به دمای آشیانه در طول دوره انکوباسیون است. اگر دمای لانه در طول د.وره انکوباسیون یر ۱/۲۷ درجه سانتیگراد باشد تقریبا تمام بچه ها به جنس نر و اگر دمای آشیانه بالاتر از ۳۱ درجه سانتیگراد باشد جنسیت اکثر بچه ها ماده است (seaturtleinc.org, 2015).
ویژگی های زیستگاهی لاک پشت دریایی سیاه
لاک پشت های دریایی گالاپاگوس همانطور که از نامش پیدا است زیستگاهشان در جزایر گالاپاگوس است. آنها تنها جمعیت از لاک پشت های دریایی هستند که در جزایر گالاپاگوس آشیانه میگذارند (Green, 1993). جزایر گالاپاگوس روی خط استوا و در سواحل اکووادور واقع شده است و شامل ۱۷ جزیره آتشفشانی است. همچنین اطلاعاتی بدست آمده است که لاک پشت های دریایی سیاه بیشتر زمان خود در طی مهاجرت درخلیج ها و تالاب های شبه جزیره کالیفرنیا رف جستجوی غذا و استراحت میکنند (Koch et al., 2007). مسافتی که مهاجرت میکنند بین ۱۲۳۳ تا ۲۱۴۳ کیلومتر است و در دوره های زمانی مختلف انجام میشود (Green, 1984). آنها ابتدا برای آشیانهگذاری و تخمریزی به گالاپاگوس میآیند. فقط ماده ها برای آشیانهگذاری به ساحل مراجعه میکنند و نرها بیشتر زمان زندگی خود در آب سپری میکنند (Bowen et al., 1992).
تهدیدات لاک پشت دریایی سیاه در جهان
امروزه لاک پشت دریایی گالاپاگوس در زمره گونه های در معرض خطر طبقهبندی میشود زیرا برای بشر دارای اهمیت اقتصادی است. در گذشته انسان از تخم تا لاک پشت های بالغ استفاده های مختلف میکرده است (Seminoff, 2004). تخم و گوشت لاک پشت برای مصارف غذایی مورد استفاده قرار میگرفت و حتی در برخی کشورهای آمریکای جنوبی گوشت لاک پشت به عنوان یک خوراک خوشمزه به حساب میآید (Koch et al., 2007). آنها همچنین از پوست لاک پشت برای تهیه روغن مورد نیاز در پخت و پز استفاده میکردند (Pritchard, 1971). امروزه این لاک پشت ها به دلیل وضعیت حفاظتی در انقراض خود اثرات منفی در اقتصاد انسان دارند. آنها اغلب در تورهای ماهیگیری به دام میافتند (Koch et al., 2007). بهرهبرداری از سواحل آشیانهگذاری در سواحل اکووداور، صید لاک پشت ها به وجود قوانین حفاظتی در مکزیک از دیگر تهدیدات این لاک پشت به شمار میروند (seaturtleinc.org, 2015).
نویسندگان: مریم مهتابی (کارشناس ارشد مهندسی محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران) و افشین دانه کار (استاد گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران)