یوزپلنگ یا همان یوز (معروف به چیتا)، از پستانداران مهرهدار است که جزو خانواده گربهسانان محسوب میشود. مناطقی که میتوان از وجود یوز یا چیتا در آن اشاره کرد آفریقا، بخشی از آسیای مرکزی و شبه قاره هند است که جمعیت آن به شدت در حال کاهش است. در این میان گونه یوزپلنگ آسیایی در آستانه انقراض قرار دارد به نحوی که تعداد بسیار محدودی از آن در ایران زندگی میکنند.
شاخه یوز |
طنابداران |
رده یوز |
پستانداران |
راسته یوز |
گوشتخواران |
زیرراسته یوز |
گربهسانان |
تیره یوز |
گربهها |
سرده یوز |
ثابت پنجهها |
سیر تاریخی یوزپلنگ (چیتا)
یوزپلنگ (چیتا) زمانی در بسیاری از مناطق آسیا از جمله عربستان، پاکستان، افغانستان و هند بسیار زیاد بود اما در ایران و شبه قاره هند خیلی بیشتر بود. ظاهرا امپراطور مغول هند، اکبر شاه، بیش از ۱۰۰۰ قلاده چیتا به صورت همزمان داشته است. در قرن حاضر نسل یوز آسیایی به غیر از چند قلاده موجود در ایران در بقیه کشورها نابود شده است. سال ۱۹۷۰ میلادی تخمین زده بودند که کلا ۲۰۰ یوزپلنگ در ایران زندگی میکنند. اما اخیرا چیزی حدود ۶۰ قلاده در ایران و مرزهای آن با پاکستان زندگی میکنند.
بررسی یوزپلنگ
یوزپلنگ آرام آرام و درحالیکه شکارش را زیر نظر گرفته، به سمت آن میرود. آنقدر ماهرانه و بی سر و صدا نزدیک میشود تا قوچ به وجودش شک نکند و حتی گاهی اوقات که سرش را بالا کرده و به سمت او نگاه میکند، یوزپلنگ آنقدر در جای خود بیحرکت میماند تا جانور دوباره مشغول خوردن شود.
پوست زیبا و خالدارش، باعث چنان استتار فوق العادهای شده که دیدن آن را در میان سنگها و بوتههای کوتاه و بلند غیرممکن ساخته است. آنقدر به قوچ نزدیک میشود تا به فاصله مناسبی برسد. در این لحظه، با تمام قوا به سمت قربانی غافلگیر شده خود میدود، دویدنی که بیشتر به پرواز میماند! دستها و پاهای بلند و ظریف جانور که با هماهنگی خاصی بر زمین فرود میآید و ستون فقرات آن با انعطافپذیری زیادی که دارد، باعث میشوند که جانور بتواند گامهایی به طول ۷ متر بر دارد و با این گامها، ظرف ۲ ثانیه سرعت خود را از حالت ایستاده به ۷۰ کیلومتر در ساعت برساند، رکوردی که حتی برای بهترین اتومبیلهای فرمول یک هم شاید دست نیافتنی باشد! قوچ برای فرار از دست شکارچی تندرو خودش مجبور میشود به سوی ارتفاعات بگریزد، ولی یوزپلنگ به سادگی خود را به قوچ رسانده و مانع از فرار آن میشود. با دست به زیر پایش زده تا به زمین بخورد و بعد دندانهای نیش خود را در گلوی قوچ بخت برگشته فرو میکند تا جانور ….
بدینسان، یکی از بدیعترین و زیباترین نمایشنامههای خلقت به اجرا درمیآید!
تقریبا در هر جایی که سخنی از یوزپلنگ به میان آمده و یا مطلبی راجع به آن نوشته میشود، اولین چیزی که گفته میشود و یا ذهن شنونده یا خواننده را به خود معطوف میکند، آن است که “یوزپلنگ سریعترین پستاندار جهان است!”. در واقع شاید بتوان گفت همه این جانور را با سرعت بالای آن میشناسند و مهمترین دلیل معروفیت آن، همین قابلیت است. ولی شاید کمتر کسی به این فکر کرده که این جانور چگونه از این قابلیت برخوردار شده و یا به عبارت دیگر، یوزپلنگ چگونه یوزپلنگ شد؟!
یوزپلنگ به چه معناست؟
همانگونه که مشخص است، یوزپلنگ ترکیبی از دو کلمه یوز و پلنگ است. یوز در فارسی، بن مضارع یوزیدن است و فعل یوزیدن به معنای “جستن، جهیدن، جستجو و طلب کردن” میباشد و یوز را به جهت “جستجوی شکار” به این نام میخوانند. به عبارت دیگر یوز یعنی جوینده، طلبکننده و شکار کننده. از آنجا که از سگهای شکاری هم برای دنبال کردن و گرفتن شکار استفاده میشده، به آنها هم یوز گفته میشده است. با توجه به تعاریف فوق، بدیهی است که یوزپلنگ به معنای پلنگی است که به دنبال شکار میگردد و به اصطلاح با یوزیدن آنرا میگیرد.
شاید بتوان گفت که در گذشته برخی بر این باور بودند که یوزپلنگ نوعی پلنگ است و عنوان “پلنگ شکاری” نیز دلیل دیگری بر این مدعا است. البته، برخی یوزپلنگ را نوعی یوز میدانستند که پدر یا مادر آن پلنگ باشد و به همین ترتیب، یوزشیر یعنی یوزی که یکی از والدینش شیر بوده است. بعلاوه، واژه دیگری بنام “هَوْبَر” در گذشته وجود داشته که آن هم به معنای یوز و توله یوز بوده، ولی به نظر میرسد که این کلمه امروزه منسوخ شده است. با مراجعه به اشعار و متون قدیمی ایرانی، میتوان دریافت که در گذشته این جانور با نام یوز شناخته میشده و کمتر به آن یوزپلنگ گفته میشده است.
برای این جانور زیبا در زبانهای مختلف، نامهای گوناگونی به کار رفته است، به عنوان مثال، نام عربی آن فهد است، حال آنکه در ترکمنستان به آن “پولام” و در افغانستان “تازی پلنگ” (فارسی دری) و “تازی پرنگ” (پشتو) گفته میشود. از سوی دیگر، در پاکستان، به این جانور به براهوئی “یوز” و به مکرانی، “گورک” گفته میشود. در زبان سواحیلی که به خصوص در شرق آفریقا رایج است، یوزپلنگ را “دوما” مینامند. سابقه استفاده از یوزپلنگ در شکار و همراهی آن با انسان، به بیش از ۵۰۰۰ سال پیش برمیگردد که در آن زمان سومریان این جانوران را تربیت کرده و برای شکار با خود همراه میساختند.
انواع یوز پلنگ یا چیتا
یوز یا چیتا دو نوع دارد: نژاد آسیایی و نژاد آفریقایی. با این حال برخی معتقدند گونههای بیشتری نیز دارد. گونههای یوزپلنگ (چیتا) در شمال غربی، شرق، جنوب و شمال شرقی آفریقا و همینطور در شمال قاره آفریقا تا شبهقاره هند مشاهده شده است.
شاه یوز چیست؟
شاه یوز نوعی از یوزپلنگ آفریقایی است که خالهای روی بدنش بزرگ و به هم وصل است. باید توجه داشت که این حیوان زیرگونهای جداگانه نیست بلکه گونهای از یوزهاست. علت این ساختار بر روی پوست شاهیوز یک چیرگی است که در یوزپلنگهای جنوب آفریقا به وجود آمده است.
تغذیه یوزپلنگ (چیتا)
یوزپلنگ (چیتا) اغلب غذایش را از شکار غزال تامین میکند. اما آهو، جبیر، قوچ، میش، بز و خرگوش هم شکار میکنند.
بررسی ظاهر یوزپلنگ (چیتا)
این حیوان سر کوچکی دارد اما در مقابل دست و پاهایش بلند است. کمر یوز باریک است و بالا تنه تنومندی دارد. سطح بدن یوزپلنگ (چیتا) دایرههای تیرهای بر روی تنالیته قهوهای بدنش ننقش بسته و روی دمش راهراههای تیره است. دو خط تیره از گوشه داخلی چشم تا نک بینی را فرا گرفته که به خط اشک معروف است.
تولید مثل یوز
این حیوان تقریبا از سن ۳ سالگی قادر به تولید مثل است. یوزپلنگ (چیتا) پس از حدود سه ماه باردار بودن فرزندانش، تقریبا ۴ توله به دنیا میآورد. و عمر آن کمتر از ۱۴ سال است.
یک دیدگاه
بلاش
موضوع حفاظت از کلیت طبیعت کشورمون موضوعی بی نهایت جدی و مهم و تعیین کننده هست. یعنی بجاست که برای حفاظت از لایه های خاک در مقابل فرسایش– حفاظت از منابع آب– درختان و جنگل ها و مراتع و حیوانات و پرندگان و …. کشورمون لازم شد از جانمون هم بگذریم. دلیلشم اینه که اگه نتونیم ازین سرمایه ها حفاظت و مراقبت کنیم ، سرزمین مون قابل سکونت نیست و برای ادامه بقا مون مجبور به آوارگی در بقیه ممالک بیگانه خواهیم شد. موضوع حفاظت از کلیت طبیعت( که موجودات زنده هم قسمتی مهم ازین مجموعه محسوب میشوند) بی نهایت مهم و سرنوشت سازه. موضوعی که ظاهرا تعدادی از آدمها متوجه جدی بودنش نیستند .
در مورد طبیعت کشورمون متأسفانه بجا و هوشمندانه عمل نشده ، نتایج اولیه اش ( بهمین فرمون جلو بریم ، نتایج ثانویه و ثالثیه اش که مسلما سخت گزنده و گریه آور هم هست ، منتظره) هم وضعیت غم انگیز دریاچه ارومیه و رودها و منابع آبی و جنگل ها و پرندگان و حیوانات بیگناه و بی پناه کشورمون هست