دلفینها (Dolphins) پستاندارانی دریازی هستند که به همراه نهنگها و گرازماهیها در راسته آببازان(Cetacea) طبقهبندی میشوند. اجداد این جانوران نزدیک به ۵۰ میلیون سال پیش برای پیدا کردن غذا از خشکی به دریا وارد شدند. به صورت تقریبی ۴۰ گونه دلفین وجود دارد که در ۱۷ سرده گوناگون ردهبندی شدهاند. بعضی گونههای دلفینها میتوانند در آب شیرین زندگی کنند اما اکثر آنها در آب شور زندگی میکنند.
روند تکامل دلفین ها
والها و دلفینها از گروهی از جانوران به نام Condylarths ایجاد شدهاند. این گروه کهن، در واقع همان جانداران سمداری بودهاند که در حدود پنجاه میلیون سال قبل در صحراهای آفریقا زندگی میکردهاند. سمداران امروزی همچون اسب آبی و بز کوهی، نزدیکترین خویشاوندان راسته آببازان محسوب میشوند. قدیمیترین فسیلی که از آببازان کشف شده، مربوط به جانوری به نام Pakicetus بودهاست.
این جانور به گروه والهای کهن(Archaeoceti) تعلق داشتهاست. دانشمندان با بررسی پوشش فسیل این جانور گرگمانند، متوجه شدهاند که او در طول روز بارها از خشکی به آب میرفته و سپس بازمیگشته. در طول میلیونها سال، تغییراتی در بدن این جاندار به وجود آمد و کمکم به صورت یک جاندار آبزی درآمد. از جمله این تغییرات میتوان به جدا شدن مهرههای ناحیه خاجی از هم و از بین رفتن ساکروم اشاره کرد.
در حدود ۴۰ میلیون سال قبل، جانداری به نام Basilosaurus به وجود آمد که طولی در حدود ۱۸ متر داشت اما همچنان نشانههایی از زمان زندگی در خشکی (همچون مفصل زانو) در بدن او مشاهده میشد. ساختارهای اخیر به دلیل عدم استفاده برای صاحب خود، به مرور زمان کمرنگتر شدند و به صورت اندامهای وستیجیال درآمدند. در برخی از گونههای والها، هنوز هم استخوانهای تحلیل رفته اندام حرکتی خلفی مشاهده میشود.
ویژگیهای ظاهری دلفین
دلفینهای کوچک طولی در حدود یک متر دارند و برخی دلفینها میتوانند طولی در حدود ده متر داشته باشند. وزن گروهی از آنها ممکن است فقط چهل کیلوگرم باشد، حال آن که بعضی از آنها در حدود یازده تن وزن دارند. رنگ دلفینها عمدتا آبی مایل به خاکستری است.
بدن آنها بسیار حساس است و در اثر برخورد با سطوح سخت ممکن است آسیب ببیند. این یکی از مهمترین نگرانیها در مورد آنها است که در محل زندگیشان به علت آلودگی و فاکتورهای دیگر که انسان در طول زمان در به وجود آمدن آن نقش داشته است. با این حال ، آنها قادر به بهبود از صدمات شدید مختلف مانند گازگرفتگی توسط کوسهها هستند. آنها توانایی بهبود سریع زخمهای عمیق را هم دارند.
بدن دلفینها برای زندگی و شنا در آب خود را تطابق داده است. بعضی از مهمترین دگرگونیهای صورت گرفته در اندامهای دلفینها برای زندگی در آب عبارتند از: توانایی حرکت در آب، شیرجه، تنظیم دمایی، و تنظیم فشار درونی بدن. بدن آنها دوکوار است که به آنها امکان شنا کردن سریع را میدهد.
باله دمی(دم) آنها برای پیشرانش به کار میرود و بالههای کناری نیز برای جهتگیری کاربرد دارند. باله فوقانی نیز در میان نژادهایی که دارای آن هستند باعث تعادل در هنگام شنا میشود. دلفینها در درون دهان خود ۶۵–۲۰ جفت دندان تیز مخروط شکل در هر فک دارند.
تعداد دندانهای درون فک در بعضی نژادها به ۲۵۰ عدد میرسد. این جانوران دارای سوراخ تنفسی در بالای سرشان هستند و برای دریافت اکسیژن باید به سطح آب بیایند. بعضی از آنها به چندین تنفس در دقیقه نیاز دارند ولی عدهای تنها به دریافت یک مرتبه اکسیژن در هر ساعت نیاز دارند.
تغذیه دلفین ها
دلفینها معمولا از ماهیان کوچک و سرپایان تغذیه میکنند. این جانوران به دلیل شکل خاص بدن خود و همچنین بهرهمندی از ماهیچههای قدرتمند، قادرند با سرعت ۵۵ کیلومتر در ساعت شنا کنند. همچنین آنها در هنگام شکار به صورت گروهی شکارهای خود را محاصره میکنند و با شیرجههای ناگهانی، شکار خود را میگیرند.
آنها معمولا بدون جویدن، شکار خود را میبلعند. البته گونه نهنگ قاتل (که برخلاف نامش جزو تیره دلفینسانان است) ابتدا به وسیله دندانهایش، شکار خود را قطعهقطعه میکند و در ادامه آن را میبلعد.
پژواک سازی دلفین ها
دلفینها همانند دیگر اعضای راسته آببازان، توانایی ایجاد پژواک دارند. این توانایی در این جانوران بسیار مهم است. تولید پژواک سبب ایجاد یک نقشه ذهنی از محیط اطراف آببازان میشود و به آنها کمک میکند که شکارهای خود را در اعماق بدون نور آب به راحتی شناسایی کنند.
ناگفته نماند که بخش زیادی از مغز این جانوران به ایجاد و تحلیل این اصوات اختصاص پیدا کرده است. برخی از دانشمندان معتقدند که این صداها میتوانند به عنوان نوعی “فرهنگ” قلمداد شوند و نکته جالب این است که نوع صدای ایجاد شده در هر گروه از این جانوران، مختص آن گروه است که آن را نوعی “لهجه” در نظر میگیرند. به طور کلی ذکر این نکته بسیار مهم است که این جانوران به حس شنوایی خود نسبت به حس بینایی بسیار وابستهتر هستند.
ویژگیهای آناتومیک دلفین
همانند دیگر پستانداران، جمجه دلفینها رشد بسیاری پیدا کرده است تا بتواند به خوبی از مغز بزرگ این جانداران محافظت کند. همچنین فضاهای هوایی بزرگی در جمجمه این حیوانات وجود دارد که علاوه بر ذخیره کردن هوا برای شیرجههای طولانی مدت، آن را گرم و مرطوب هم میکند. در ضمن، در مقایسه با یک پستاندار خشکیزی همانند گورخر، جمجمه دلفینها بلندتر و کشیدهتر میباشد.
همچنین ساختاری به نام گردن (Neck) در این جانوران مشاهده نمیشود. ستون مهرهها در حیوانات خشکیزی، بیشتر به عنوان نگهداره وزن بدن عمل میکند. حال آنکه نگهداری وزن بدن حیوانات آبزی، بر عهده آب میباشد. در عوض، ستون مهرهها در این حیوانات به عنوان یک ساختار بسیار مهم جهت اتصال ماهیچهها میباشد. جالب است بدانید که ستون مهره دلفینها در حدود ۷۵ مهره دارد که از اکثر پستانداران بیشتر است. یکی از ویژگیهای جالب توجه این جانداران این است که روی مقطع عرضی دندانهای آنها، به ازای هر سال زندگی، یک خط سیاه رنگ اضافه میشود.
پیچیدگی مغز دلفین
دلفینها دارای مغزی بزرگ هستند که پس از انسان، بزرگترین مغز نسبت به اندازه جثه است. مغز آنها بسیار پیچیده است و تحقیقات نشان داده که با دیگر پستانداران متفاوت است. این جانوران در هنگام خواب دارای یک نیمکره مغزی با فعالیت کم و آرام هستند که به آنها هوشیاری کافی برای تنفس و مراقبت در برابر مهاجمان و دیگر خطرهای احتمالی را میدهد.
در این هنگام نیمی از مغز استراحت میکند و نیمه دیگر بیدار باقی میماند. نشانههای مراحل آغازین خواب میتوانند به طور همزمان در هر دو نیمکره مغزی پدیدار شوند. از آنجا که دلفینی که به صورت کامل به خواب برود، غرق میشود، این جانوران بر خلاف انسانها به تک تک نفسهایشان کنترل کامل دارند.
این مطلب به روز خواهد شد