اغلب آکواریوم دارها و حتی آنهایی که در امر نگهداری از ماهی تازه کار هستند، با بیماری هایی بین ماهی هایشان مواجه شده اند که بعضی از آنها مایه نگرانی و ترسشان شده است. معمولا افراد هنگام خرید ماهی، ماهی تازه را قرنطینه نمی کنند و بیماری به سادگی به آکواریوم منتقل می شود. غیر از این هم گاهی به دلایل شرایط خود آکواریوم، ماهی ها به بیماری هایی مبتلا می شوند.
در این شرایط، اغلب یکی دو ماهی ابتدا مبتلا شده و به مرور و در صورت عدم رسیدگی بیماری را به دیگر ماهی ها هم منتقل می کنند. اما اگر روزانه به ماهی ها و رفتارهایشان دقت کنید، در زمان بیماری خیلی زود متوجه تغییرات ماهی خواهید شد؛ چرا که ماهی بیمار رفتار و وضع ظاهری اش تغییر می کند و دیگر مثل سابق نیست. این ماهی، اغلب بی حال شده و گاهی شنای غیر طبیعی دارد.
اگر ضربه ای به آکواریوم بزنید یا بخواهید او را تحریک به حرکت و فرار کنید، واکنشی نشان نمی دهد. ممکن است از دیگر ماهی ها دوری بگزیند. روی سطح آب بیاید و دهانش را باز نگه دارد. گاهی تعداد تنفس هایش زیاد می شود. ممکن است از آب بیرون بپرد یا خونریزی های پوستی و جلدی پیدا کند.
رنگ پوستش کمرنگ شود، مشکلاتی در باله یا دمش پیدا شود، غذا خوردنش تغییر کند و …. البته در بیماری های مختلف، اغلب تنها یک یا دو نشانه از اینها را می توانید ببینید. به هر حال بعضی از این بیماری ها شایع تر از باقی بوده که خیلی از این بیماریهای شایع بین ماهی های آب شیرین و شور مشترک است. بد نیست با این بیماریها آشنا شوید که در صورت مشاهده، پیش از آنکه اوضاع از دستتان خارج شود، اقدام درمانی کنید.
بیماری سفیدک در ماهیان آکواریومی
سفیدک یک بیماری ویروسی است که به صورت لکه ها یا دانه های سفید یک تا پنج میلیمتری روی قسمتی از بدن و دم ماهی خودش را نشان می دهد و به سادگی هم قابل انتقال به دیگر ماهی هاست. این بیماری را هم ماهی های آب شور و هم آب شیرین می گیرند. این بیماری گاهی از طریق دعوا با بقیه ماهی ها، یا لمس کردن توسط انسان ایجاد می شود. استرس هم یکی دیگر از عوامل ایجاد این بیماری است که ماهی های آب شور به آن حساس ترند.
در صورت ابتلا، ماهی مبتلا، اشتهایش را به غذا تا حدی از دست می دهد، مدام خودش را به سنگ ها و شن های کف آکواریوم می مالد که نشانه ای از اضطراب است، دستگاه تنفسی اش هم ورم می کند. برای پیشگیری از این بیماری قبل از هرچیز قید لمس کردن ماهی ها را بزنید. بعد از خرید ماهی ابتدا او را در قرنطینه قرار داده و زمانی که از سلامتش مطمئن شدید، آن را به تانک آکواریوم منتقل کنید. ضمنا ماهی های آرام و مهاجم را با هم نگه ندارید که به هم حمله نکنند.
درمان سفیدک
روش های مختلفی برای درمان سفیدک وجود دارد. یکی از این راه ها خارج کردن ماهی از تانک است. البته قبل از هر درمانی، ابتدا ذغال اکتیو یا دیگر عامل های کربن زای موجود در آب را خارج کنید. سپس معادل هر لیتر آب تانک، دو قطره ضد انگل در آب بریزید. این کار را بین سه تا هفت روز تکرار کنید. البته به خاطر داشته باشید که هر بار حدود ۳۰ درصد از آب تانک را تعویض کنید و بعد قطره بریزید.
علاوه بر این از نمک طعام هم به عنوان روشی غیر شیمیایی برای درمان ماهی های آب شیرین استفاده می کنند. این طور که به ازای هر ۸ لیتر آب، یک قاشق چایخوری نمک بدون ید در آب تانک می ریزند یا اینکه ماهی ها را در محلول آب و نمک حمام می کنند. بهتر است درباره میزان نمکی که در آب تانک یا حمام میریزید، با متخصص مشورت کنید. چون بالا بردن میزان نمک به ماهی ها آسیب می رساند.
ماهی های آب شیرین تحمل نمک بالا در آب را ندارند. به هر حال در این حمام، ماهی مبتلا را ۳۰ ثانیه قرار می دهند و بعد بلافاصله به تانک اصلی برش می گردانند. این کار را اغلب تا سه روز انجام می دهند. روش های درمانی دیگری هم وجود دارد که می توانید با مشورت متخصص و نوع ماهی هایتان استفاده کنید. مثلا در آکواریوم های آب شور یکی از شایع ترین روشهای درمان، استفاده از داروهای بر پایه مس است.
بیماری دم خوره (پوسیدگی بال ها) در ماهیان آکواریومی
در این بیماری باکتریایی دم و باله های ماهی ترک برمیدارد و زبر و ناصاف شده و احتمالا در قسمت لبه های دم، لکه های ریز سفید و رگهای قرمز دیده می شود. اگر هم به ماهی رسیدگی نشود، ممکن است حیوان دمش را از دست بدهد. علت این بیماری را استرس و شرایط نامناسب زندگی ماهی میدانند. گاهی هم کیفیت آب تانک پایین است، دمای آب هم همینطور.
شلوغی تانک هم یکی دیگر از علل احتمالی این بیماری است. اگر تانک شلوغ بوده و وسایل زیادی در آن قرار داده باشید، ممکن است ماهی با آنها برخورد داشته و زخم شده و دچار عفونت شود. ضمنا دعوای بین ماهی ها هم می تواند چنین وضعیتی را در باله و دم ایجاد کند. برای جلوگیری از این اتفاق، کیفیت آب را بالا ببرید. ماهی های مهاجم را از دیگر ماهی ها جدا کنید.
جاهایی در تانک تدارک ببینید که ماهی در صورت داشتن استرس بتواند در آن پنهان شده و آرام شود. ضمنا چراغ هایی برای تانک تهیه کنید که با روشن و خاموش کردن آن، چرخه شبانه روز برای ماهی تداعی شود. حواستان به تغذیه ماهی ها باشد و مراقب باشید که هر زمان قرار است دستتان را در آب فرو ببرید، دستتان را به طور کامل بشویید.
درمان دم خوره (پوسیدگی بال ها)
به محض اینکه این بیماری را در ماهی مشاهده کردید، آب تانک را عوض کرده و تمام وسایلش را با آب گرم بشویید. اگر بیماری هنوز در مراحل ابتدایی است، سه درصد نمک به آب ماهی های آب شیرین اضافه کنید. این کار بیماریهایی که در مراحل ابتدایی است، درمان می کند. بهبود بخشیدن به کیفیت آب هم به درمان کمک می کند.
داروی ملافیکس از جمله داروهایی است که برای درمان باله های آسیب دیده تجویز می شود. بعد از قرنطینه کردن ماهی مبتلا، استفاده از داروهای ضد باکتری مثل ماراسین، کاناسین یامیکزازین هم به عنوان یک روش درمان استفاده می شود. تتراسایکلین یا گاهی ضدانگل جنگلی هم از دیگر روش های درمانی است که برای این بیماری تجویز شده.
البته برای استفاده از هر کدام این روش ها، با متخصص مربوطه در این باره مشورت کنید. فقط یادتان باشد که در درمان ماهی ها، همزمان از دو دارو در تانک استفاده نکنید.
بیماری کیسه هوا در ماهیان آکواریومی
در این بیماری ماهی به یک طرف خاص شنا می کند. علت یکطرفه شنا کردنش ورم مثانه یا کیسه هوا یا شناست که گاهی سفت هم می شود. در این صورت ماهی نمی تواند درست شنا کند. حتی آمدن به سطح آب برایش سخت می شود. اما گاهی هم به شکلی یکطرفه روی سطح آب شناور می ماند.
در مراحلی از بیماری ممکن است حیوان بالکل توان حرکتی اش را از دست بدهد. به هر حال شنا برای او کار راحتی نیست و تقلای زیادی در زاویه خاص برای حرکت می کند. ماهی مبتلا به این بیماری، رنگش کمی کدر میشود و زیر شکمش هم باد می کند. مدفوع ماهی مبتلا هم گاهی روی آب شناور می ماند که به دلیل وجود حباب های هوا در آن است. بیماری کیسه هوا یا به خاطر غذای زیاد، یا به دلیل کمبود مواد غذایی خاص ایجاد می شود.
البته خوب است بدانید این بیماری واگیر ندارد. بنابراین نیازی نیست ماهی را از دیگران جدا کنید. دلایل بروز این بیماری هم مانند دیگر بیماری ها مختلف است. مصرف بیش از حد غذای خشک، غذادهی زیاد به ماهی، تغییر ناگهانی رژیم غذایی، آب کثیف و آلوده و نوعی ویروس یا باکتری که به کیسه هوایی ماهی حمله می کند، از جمله این عوامل هستند.
برای پیشگیری از بروز این بیماری، بهتر است حواستان به غذای ماهی باشد. به او غذاهای مقوی البته با حجم کم بدهید. غذاهای خشک را بین دو تا سه دقیقه قبل مصرف بخیسانید و بعد به او بدهید. ضمنا تعداد وعده ها را ثابت نگه دارید. مثلا ۲۰ وعده غذای هفتگی اش را ۱۵ یا ۲۵ وعده نکنید. ضمنا تنوع را در تغذیه حفظ کنید.
درمان کیسه هوا
قبل از هر چیز باید به فکر اصلاح رژیم غذایی او باشید. حجم کم را فراموش نکنید. با همین کار، معمولا ماهی خودش را درمان می کند. آب تانک را تمیز و سالم نگه دارید و دما را هم تنظیم کنید. گاهی بالا بردن دمای آب، یا اضافه کردن نمک بدون ید به تانک می تواند راه حل درمانی مناسبی باشد.
اگر بیماری در اثر یبوست است، غذا ندادن به او برای چند روز می تواند مفید باشد. علاوه بر اینها، درمان های شیمیایی هم وجود دارد. مثل استفاده از تتراسایکلین، که در دوزی مشخص و طی حدود هفت روز تجویز می شود. استفاده از سولفات نئومایسین هم توصیه شده که این هم در هفت روز تکرار می شود.
بیماری ابری شدن چشم در ماهیان آکواریومی
این بیماری باکتریایی است و در آن، سطح چشم کدر و ابری می شود. علت وقوع این بیماری، معمولا استرس، تغذیه بد و آب کثیف است. ماهی که به این انگل مبتلا می شود البته ممکن است سیستم ایمنی اش ضعیف شود. در مراحل ابتدایی، فقط چشم کدر و ابری می شود. اما در مراحل حاد، بافتی سفید روی سطح چشم را می پوشاند. رسیدن به این مرحله حاد خیلی زمان نمی خواهد.
بیماری خیلی سریع پیشرفت می کند. گاهی از زمان مشاهده اولین نشانه ها تا مرگ ماهی، فقط چند ساعت طول می کشد. گاهی حتی وقتی ماهی را درمان می کنید ممکن است باز بینایی اش را از دست بدهد. بهتر است به محض اینکه نشانه های این بیماری را در ماهی دیدید، او را سریعا از تانک خارج کرده و قرنطینه کنید. به این دلیل که ماهی های دیگر به او حمله کرده و چشمش را تخلیه می کنند.
درمان ابری شدن چشم
استفاده از نمک بدون ید در آب و سیفون کردن آب یکی از راههای درمان این بیماری البته در مراحل ابتدایی است. در مراحل حاد باید از آنتی بیوتیک ها استفاده کنید. انواع و اقسام آنتی بیوتیک ها همراه با پمادهای آنتی بیوتیک دار و ضد قارچ برای درمان استفاده می شود.
اریترومایسین، سیپروفلوکساسین، استرپتومایسین و نئومایسین سولفات از جمله داروهای تجویزی برای درمان این بیماری هستند. پماد نیستات و تتراسایکلین هم که روی چشم مالیده می شود، کمک موثری در درمان بیماری است. البته قبل از هر بار استفاده از این داروها باید حدود یک چهارم آب سیفون شود.
بیماری ورم چشم و ترکیدگی سفید در ماهیان آکواریومی
این بیماری ممکن است در اثر برخورد ماهی با وسایل نوک تیز داخل تانک یا دعوا با دیگر ماهی ها ایجاد شود. کمبود مواد مغذی در غذا، کیفیت پایین آب، یا فعالیت باکتری های بیماری زا و کمبود ویتامین آهم از عوامل دیگر در ایجاد این بیماری است. کدر شدن چشم گاهی به دلیل تابش شدید نور به تانک اتفاق می افتد.
به هر حال، این بیماری با متورم شدن چشم و تشکیل حلقه سفید دور چشم ماهی خودش را نشان می دهد. ورم چشم اگرچه مهلک و کشنده نیست، اما اگر درمان نشود، ممکن است ماهی کور شده و بیماری به باقی بدن هم سرایت کند. در این صورت دیگر باید نگران مردن ماهی هم باشید. برای جلوگیری از بروز این بیماری، قبل از هر چیز، ماهیهای آرام و مهاجم را در یک تانک قرار ندهید، تانک را شلوغ نکنید و آب را تمیز نگه دارید.
درمان ورم چشم و ترکیدگی سفید
اگر فقط یک چشم ماهی دچار مشکل شده، این احتمال وجود دارد که در اثر دعوا یا برخورد با جسم تیز این اتفاق رخ داده است. اما اگر هر دو چشم متورم است، یعنی به احتمال زیاد بیماری انگلی است. اگر قرنیه کدر شده، به غذایش ویتامین آ اضافه کنید یا بالکل رژیم غذایی را تغییر داده، اصلاح کنید.
زمانی که چشم ابری می شود، از آنتی بیوتیک استفاده می کنند. اما اگر چشم ترکیده باشد، پنی سیلین و آموکسی سیلین تجویز می شود. اگر چشم ماهی کور شده، علاوه بر اینکه رژیم غذایی باید تغییر کند، نور تانک را هم کم می کنند. البته علاوه بر اینها روش های درمانی دیگری هم هست. مثلا استفاده از ماراسین ۲، آمپی سیلین و استفاده از نمک بدون ید در آب که بسته به اندازه تانک مقدار نمک فرق می کند.
تعویض نیمی از آب تانک، ۳ تا ۵ بار در هفته هم به درمان کمک می کند. یادتان باشد این بیماری واگیردار است و باید به محض مشاهده، ماهی مبتلا را از دیگر ماهی ها جدا کرده و بعد از تعویض آب تانک، همه وسایل را ضدعفونی کنید. بسته به اینکه علت بیماری چه باشد، نوع درمان و وظایف شما هم فرق خواهد کرد. مثلا ممکن است در صورت ضعیف شدن دید ماهی، لازم باشد غذا را به سمت او هدایت کنید.
بیماری مخملک در ماهیان آکواریومی
مخملک یک بیماری انگلی است. در این بیماری روی بدن ماهی مبتلا، یک لایه کرک مانند دیده می شود، شبیه خالهای سفید. در این وضعیت، ماهی پوستش را به وسایل داخل آکواریوم می مالد. بی حال و بی اشتها و لاغر میشود، تنفس اش سریع شده و باله هایش جمع می شود. در کل این بیماری به سفیدک شباهت زیادی دارد. انگل این بیماری در اکثر آکواریوم ها پیدا می شود. اما زمانی که ماهی دچار استرس باشد، احتمال ابتلایش به مخملک هم بیشتر میشود.
مخملک اگرچه شبیه سفیدک است اما کشنده تر از آن است. انگل این بیماری به بدن ماهی می چسبد و گوشت بدن او را سوراخ می کند. برای جلوگیری از ابتلا به آن، بهتر است قبل از هر چیز ماهی های تازه خریداری شده را تا زمانی که از سلامتش مطمئن شوید، قرنطینه کنید. حفظ کیفیت آب هم به پیشگیری از بیماری کمک می کند. تنوع غذایی را هم در رژیم غذایی ماهی ها حفظ کنید.
درمان مخملک
برای درمان این بیماری روش های مختلفی وجود دارد. از جمله درمان های رایج، بالا بردن دمای آب به صورت تدریجی و متناسب با تحمل ماهی است. در روش دیگر لامپها را در طول درمان و تا زمان بهبود خاموش می کنند.
استفاده از نمک بدون ید بسته به اندازه تانک و سیفون کردن حجم مخصوصی از آب طی هر بار اضافه کردن نمک هم روش دیگری برای درمان است. البته روشهای شیمیایی هم وجود دارد. مثلا در مراحلی از بیماری، از داروهای شیمیایی حاوی سولفات مس استفاده می شود.
اغلب این بیماریها در مواردی که پیشرفت جدی نداشته باشد قابل درمان است اما شما باید به موقع اقدام کنید.
آب با کیفیت، شرایط محیطی مناسب، دمای مناسب، غذای با کیفیت و مناسب هر ماهی و… از عوامل پیگیری از بیماری های ماهیان آکواریومی است.