علائم و درمان سالک + عکس بیماری (گزیدگی)

سالک یا لیشمانیوز جلدی عفونت ناشی از انگل لیشمانیا است. لیشمانیا انگلی تک سلولی است که در بدن انسان یا حیوان و پشه‌های ناقل بیماری سالک زندگی می‌کند. بیماری سالک از زمان‌های گذشته شناسایی شده بود. گزارش‌هایی از بیماری سالک در سال ۱۸۵۶ میلادی وجود دارد. در کتاب قانون ابن سینا از زخمی به نام خیرونیه نام برده شده است که دوام زیادی داشته و درمانش مشکل بوده است. با نشانه‌ها و علائمی که از این زخم ذکر شده تصور می‌رود زخم سالک بوده باشد.

بیماری سالک در بسیاری از کشورهای مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری شیوع دارد و در مناطق مختلفی از آسیا مثل چین، سوریه، عربستان، عراق، فلسطین، قفقاز، روسیه، پاکستان، افغانستان و ایران شایع است.

کانون‌های مهم بیماری سالک در ایران شامل:

شمال خراسان، خوزستان، قم، کاشان، طبس و بخصوص مهمترین کانون آن در نواحی شرق، شمال و شمال شرق اصفهان می‌باشد.

بیماری سالک جلدی بر دو نوع است:

1. نوع شهری یا خشک که مخزن بیماری، انسان است و سگ هم به بیماری مبتلا می‌شود.
2. نوع روستایی یا مرطوب که مخزن به طور عمده جوندگان هستند.

ناقل سالک پشه خاکی ماده است که هنگام غروب خونخواری می‌کند.

به طور کلی سالک بوسیله انواع پشه‌های خاکی آلوده با سه روش منتقل می‌شود:

1. انسان به انسان
2. حیوان به حیوان
3. حیوان به انسان یا انسان به حیوان

تظاهرات بالینی و اشکال مختلف بیماری سالک به شرح زیر است:

شکل خشک یا نوع شهری سالک

این شکل بیماری سالک چند مرحله متفاوت دارد. دوره نهفتگی ۲ تا ۸ ماه است. پس از گذشت این دوره در محل گزش پشه پاپول قرمز رنگی ظاهر می‌شود که ۳ تا ۴ میلیمتر قطر دارد و نرم و بی درد است و بر اثر فشار محو نمی شود و گاه خارش مختصری هم دارد. سپس پاپول فعال شده شروع به رشد می‌کند و کم کم بر اثر تجمع سلولها در آن نقطه ضایعه سفت می‌شود که به نظر می‌رسد به بافتهای زیرین چسبیده است. باز شدن زخم به احتمال زیاد بر اثر عوامل خارجی مثل ضربه است. زخم حدودی مشخص و حاشیه ای نامنظم دارد که روی آن را دلمه ای قهوه ای رنگ پوشانده است.
پس از گذشت ۶ تا ۱۲ ماه و گاه بیشتر ضایعه بهبود می‌یابد و اثر آن بصورت جوشگاهی فرورفته با حدودی کاملاً مشخص و حاشیه ای نامنظم باقی میماند. تعداد زخم کم و گاهی منفرد  است.

شکل مرطوب یا روستایی سالک

در این شکل بیماری سالک پس از دوره نهفتگی (چند هفته تا چند ماه) ضایعه به صورت جوش همراه با التهاب ظاهر می شود. زخمی شدن آن در عرض ۱۰ روز تا ۲ هفته پس از شروع اتفاق می‌افتد. زخم به سرعت بزرگ و اطراف آن پر خون می شود. جوش خوردن زخم از وسط و اطراف همزمان اتفاق می‌افتد و به طور معمول در مدت ۴ تا ۶ ماه از شروع زخم به کلی خوب می‌شود. تعداد زخم ها متعدد و معمولاً بیش از یکی است.

شکل سقط شونده سالک

این شکل بیماری سالک معمولاً به صورت برجستگی کوچک سرخ رنگ شروع شده که رشد چندانی ندارد. روی آن پوسته پوسته می‌شود و گاه زخم کوچکی ایجاد می‌کند که به سرعت بهبود می‌یابد و جوشگاه کوچکی باقی می‌گذارد. گاهی نیز برجستگی بدون ایجاد زخم بهبود می یابد. تمام دوره عارضه حدود ۵ ماه بیشتر طول نمی کشد.

اشکال غیر معمول بیماری سالک

مواردی از اشکال بالینی بیماری سالک نظیر زرد زخم اگزمایی و زگیلی و… به صورت غیر معمول بروز می‌کند.
شکل مزمن سالک: در این شکل دوره بیماری پس از گذشت مرحله حاد به طور مزمن برای ماه ها و سال ها ادامه می یابد.
شکل عود کننده سالک: حدود ۷ تا ۱۰ درصد از بیماران مبتلا به سالک پس از گذراندن دوره حاد بهبود کامل نمی یابند و عارضه آنان تبدیل به شکلی از بیماری می‌شود که به آن شکل عود کننده می‌گویند.

تشخیص قطعی بیماری با یافتن اشکال مختلف انگل در نمونه‌های بالینی توسط آزمایشگاه امکان پذیر است.

بیماری سالک قابل درمان است و برای درمان از ترکیبات پنج ظرفیتی آنتیموان (گلوکانتیم و پنتوستام) به دو شکل تزریق موضعی و تزریق سیستمیک استفاده می شود. (درمان در انسان حتماً باید زیر نظر پزشک انجام شود). تزریق موضعی معمولا در چهار نقطه داخل زخم صورت می‌گیرد تا زمانیکه رنگ محل تزریق در ضایعه متمایل به سفید گردد. مقدار تزریق بستگی به اندازه ضایعه دارد و فواصل درمان هفته ای یکبار می‌باشد.

یکبار ابتلای یه بیماری سالک باعث ایجاد ایمنی دائم نسبت به آلودگی مجدد خواهد شد به همین دلیل تحقیقات جهت ساخت واکسن این بیماری در حال انجام است ولی تاکنون واکسن مناسبی برای استفاده عموم تولید نشده است.

بهترین راه مبارزه با بیماری سالک پیشگیری است که موارد زیر از مهم ترین نکات در پیشگیری از بیماری سالک می‌باشد.

استفاده از اسپری‌های دور کننده حشرات بر روی بدن. پوشاندن زخم های روی بدن (که در سالک نوع شهری کاربرد دارد).

مبارزه با مخزن و ناقل بیماری که شامل کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد، جوندگان وحشی و پشه های خاکی که توسط مراکز بهداشتی انجام می‌شود.

حفاظت فردی از مهمترین بخش‌های پیشگیری در مقابل سالک می باشد که شامل آموزش مردم جهت حفاظت از گزش پشه ناقل می باشد. نصب توری پنجره، استفاده از پشه بند آغشته به سم، بهسازی اماکن، رعایت فاصله مناسب زندگی انسان و دام، خودداری از انباشتن زباله و کود حیوانی در مناطق مسکونی، تخریب اماکن مخروبه و کنترل کودکان جهت خودداری از بازی در مکان‌های آلوده به خصوص در ساعات عصر و غروب آفتاب.