کیست هیداتیک از بیماریهای قدیمی بین انسان و حیوانات است. ارسطو و جالینوس در قرن اول میلادی و رازی در قرن نهم به این بیماری اشاراتی داشتهاند.
این بیماری توسط انگل اکینوکوکوس گرانولوزوس ایجاد میشود. انگل بالغ در روده سگ و گوشتخواران زندگی می کند و در آن جا تولید تخم می کند.
حیوانات تخم ها را همراه با مدفوع در محیط دفع می کنند. تخم ها آب و سبزیجات را آلوده کرده و از طریق آن ها وارد بدن گیاهخواران (گاو و گوسفند) میشوند. در داخل بدن جنین داخل تخم آزاد می شود و از طریق مخاط روده وارد عروق خونی شده به تمام نقاط بدن می رود.
جنین پس از توقف در اعضای مختلف بدن مانند کبد، ریه، کلیه، مغز، استخوان، طحال و غیره شروع به رشد می کند و به شکل کیست در میآید که به آن کیست هیداتیک می گویند. هر کیست حاوی لاروهای آلوده کننده متعدد می باشد. اگر اعضای حاوی کیست این گیاهخواران به هر دلیلی در معرض مصرف خوراکی سگ قرار گیرد لاروها در داخل روده سگ بالغ شده و چرخه زندگی انگل ادامه مییابد.
در این حالت انسان با مصرف آب و سبزیجات آلوده به مدفوع سگ میتواند بطور اتفاقی به کیست هیداتیک مبتلا گردد. هر کیست به طور متوسط در هر ماه یک میلی متر و در هر سال یک سانتی متر رشد می کند. اندازه کیست ها بسیار متغیر است و می توانند حتی به اندازه یک توپ فوتبال هم رشد کنند.
انگل در بدن سگ ها علائم خاصی ندارد. در انسان هفتاد درصد کیست ها در کبد هستند. بعد از کبد، ریه و سپس سایر اعضا مثل قلب و سیستم اعصاب مرکزی آلوده می شوند. بزرگ شدن کیست و فشار بر عضو مربوطه یا اعضای مجاور موجب تغییر فیزیولوژیک عضو یا اعضای در گیر می شود.
در اثر پاره شدن کیست مایعی آزاد می شود که موجب شوک آنافیلاکتیک و حتی مرگ میشود. کیست در کبد باعث بزرگ شدن کبد و دردهای کبدی می گردد. فشار به کبد و مجاری صفراوی باعث ایجاد یرقان میشود. در ریه معمولاً تب، درد قفسه سینه، سرفه تنگی نفس و خلط (معمولاً خونی) دیده میشود.
در دستگاه عصبی مرکزی بیشتر به مغز رفته و باعث ایجاد تب، تهوع، استفراغ و تشنج میشود. بسته به این که کیست در چه ناحیه ای از مغز تشکیل شود اثرات مختلفی نیز ممکن است دیده شود مثلاً در مرکز بینایی باعث اختلالات بینایی میشود.
در ستون فقرات کیست بیشتر منشاء استخوانی دارد. چون این کیست ها کلسیم دوست هستند استخوان را سوراخ کرده به نخاع فشار می آورند که می تواند باعث فلجی شوند. کیست در کلیه با سوزش ادرار و وجود خون در ادرار مشخص میشود. کیست قلبی ممکن است باعث تپش قلب، تنگی نفس و اختلال عمل قلب شود.
تشخیص و درمان کیست هیداتیک
- تشخیص در انسان توسط روشهای آزمایشگاهی، رادیوگرافی، سونوگرافی و سی تی اسکن انجام میشود.
- درمان در انسان فقط با جراحی و خارج کردن کیست امکانپذیر است.
مهم ترین مسئله در پیشگیری و کنترل بیماری در انسان درمان و کنترل بیماری در حیوانات به خصوص سگ ها می باشد. انگل در سگ ها علائم خاصی ندارد و درمان حتماً باید زیر نظر دامپزشک به صورت دورهای هر سه ماه یکبار انجام شود. دقت شود درمان ضد انگلی بصورت کامل با داروهای تجویز شده توسط دامپزشک صورت گیرد.
موارد دیگر جهت کنترل بیماری شامل خودداری از کشتار دام، خارج از کشتارگاه ها، کنترل سگ های ولگرد و آموزش قصابان می باشد. در صورت کشتار غیر بهداشتی دام در منازل جهت جلوگیری از دسترسی سگ ها به امعا و احشای آلوده باید آن ها را در گودال های عمیق ریخته و همراه با آب آهک مدفون کرد یا در آتش ریخته شده و کاملاً سوزاند.
مدفوع سگ هایی که تحت درمان قرار دارند هم باید در گودال های عمیق ریخته شود و همراه آب آهک مدفون گردد یا این که در آتش سوزانده شوند.