ریشه تمامی نژادهای امروزی خرگوش در جهان، قاره اروپا است. خرگوش از شبه جزیره ایبری واقع در جنوب غربی قاره اروپا منشا گرفته و بیش از ۲۰۰۰ سال پیش در کل اروپا گسترش یافته است، فسیلهای دوره پلیستوسن زمینشناسی خرگوشها (از ۸/۱ میلیون سال پیش تا ۱۰ هزار سال پیش) در شبه جزیره ایبری و جنوب فرانسه مشاهده شدهاند.
تاریخچه خرگوش
خرگوشهای وحشی اروپا توسط انسان در کل قارهها پراکنده شدند به جز قطب جنوب! رومیان از خرگوش به عنوان یک منبع تامین غذا استفاده میکردند و آنها را در قفس پرورش میدادند و این چنین آغازگر اهلی کردن خرگوشها بودهاند.
در حدود قرن و پنجم و ششم میلادی در فرانسه خرگوشها اهلی شدهاند. در قرن دوازدهم میلادی خرگوشها به انگلستان و ایرلند برده شدند و طی دو قرن در آنجا نیز گسترش یافتند، در این زمان از خرگوشها هم در انواع مختلف بازیها، هم به عنوان منبعی برای تامین پروتئین استفاده میشد. در دوره ویکتوریا از آنها به عنوان یک حیوان خانگی برای کودکان استفاده شد و در همین زمان خرگوشها وارد کتابهای داستان کودکان شدند. در طی دو جنگ جهانی زمانی که نگهداری از سایر حیوانات دشوار بود، نگهداری از خرگوشها با هدف خوراکی گسترش بسیاری پیدا کرد.
کمکم خرگوشها به نقاط دیگر نیز انتقال داده شدند، در نیمه قرن ۱۸ میلادی به آمریکای جنوبی و در قرن ۱۹ به استرالیا و نیوزلند رفتند. امروزه بیش از ۷۰ نژاد خرگوش وجود دارد که با اهداف گوناگون از جمله حیوان خانگی، منبع تامین پروتیین و همچنین حیوان آزمایشگاهی پرورش داده میشوند. اولین کاربرد خرگوش به عنوان حیوان آزمایشگاهی مربوط است به سال ۱۸۵۲ میلادی که یک پزشک استرالیایی نوعی گیاه سمی را جهت بررسی اثرات مرگبار آن به خرگوشها خوراند و مشاهده کرد که ۶۰ درصد آنها علایمی نشان ندادند و این چنین آنزیم آتروپین استراز در خرگوش کشف شد، این آنزیم باعث کم کردن تاثیر آتروپین در این گونه میشود.
ویژگیهای آناتومیک پستانداران (خرگوش)
به صورت کلی پستانداران که خرگوش هم یکی از انواع آنها است دارای ویژگیهای خاص و تفاوتهایی با پرندگان، خزندگان و دوزیستان هستند. ساختار گوش پستانداران دارای لاله گوش است که برای انتقال بهتر امواج صوتی و بروز بسیاری از رفتارها از آن استفاده میشود. پوست پستانداران داری موهایی است که به شکل خز، پشم و … دیده میشوند.
غدد سباسه موجود در پوست به حفظ بیشتر آب بدن کمک میکنند. همچنین غدد عرق هم در تنظیم دمای بدن نقش دارند. پستان داران دارای دو دستگاه دفعی و تولید مثلی جدا از هم هستند و در آنها کلواک وجود ندارد، البته در بعضی از انواع پستان داران اولیه مثل تکسوراخیان کلواک مشاهده میشود.
در کلیه پستانداران قوسهای هنله وجود دارد که به آنها امکان ایجاد ادرار با غلظت بیشتری را میدهد. پستانداران دریایی دارای غدد نمک نیستند ولی از راه کلیههای خود نمک دفع میکنند و فشار اسموزی را تنظیم میکنند.
به این دلیل که دمای بدن پستانداران در حدود ۳۷ درجه سانتیگراد است و این دما برای تولید اسپرم مناسب نیست، بیضهها بعد از طی مراحلی به ساختاری به نام اسکروتوم خارج از حفره شکمی انتقال پیدا میکنند تا در دمای پایینتر فعالیت کنند.
در گروهی از پستانداران که جفتداران نامیده میشوند بخش انتهایی مجرای تخم بر تغییر کرده و ساختار رحم را برای نگهداری از جنین ایجاد میکند. چند نوع رحم در پستانداران وجود دارد که در شکل پایین نشان داده شدهاند. رحم اولیه دوبله در خرگوش، رت و همستر دیده میشود، این نوع رحم دارای شاخه جدا و دو گردن رحمی جدا هستند، این دو ساختار جدا از واژن یکی میشوند.
در بسیاری از پستانداران مانند گوشتخواران (سگ و گربه)، خوکچه هندی و سمداران در انتهای دیستال رحم قبل از گردن رحم اتصالاتی در بدنه رحم وجود دارد که دو نوع رحم bicornuate (بدون تقسیمبندی خاص در بدنه رحم) و رحم bipartite (بدنه رحم تا حدودی تقسیمبندی شده است) را ایجاد میکند. در نخستیها پیشرفتهترین شکل رحم وجود دارد، در این نوع رحم که نوع ساده نامیده میشود، بدنه رشد کرده و شاخهای رحم کوچک هستند.
قلب پستانداران به چهار بخش کامل تقسیم شده است و دارای توانایی بسیاری برای مقاومت در برابر فشار بالای خون است. قوس آئورتی در پستانداران به سمت چپ خم میشود. در پستانداران پرده دیافراگم حفره شکمی را از حفره سینهای جدا کرده است، همچنین ساختارهای پیچیده ایجاد شده در حفره بینی امکان تنظیم دمای هوای ورودی به دستگاه تنفس را به خوبی فراهم کردهاند. کام سخت کامل است و حفره بینی را از حفره دهان جدا میکند و امکان جویدن را در زمان انجام تنفس فراهم میآورد.
در پستانداران ساختار و شیوه قرارگیری و مفصل شدن مهره اول و دوم گردنی به شکلی است که امکان چرخش سر و حرکت دادن آن به سمت بالا و پایین و طرفین را ممکن میکند. دندهها از تمامی نواحی ستون مهره فقط به مهرههای سینهای مفصل میشوند. در جمجمه دو عدد کوندیل بزرگ وجود دارد. دو عضله مهم برای حرکت فک در پستانداران به نامهای temporalis و masseter وجود دارد. گودی تمپورال محل اتصال عضله تمپورالیس و کمان زایگومتیک محل اتصال عضله مزتر است.
در گوشتخواران عضله تمپورالیس و در گیاهخواران عضله مزتر به خوبی رشد کرده است، در گیاهخواران عضله مزتر و در گوشتخواران تمپورالیس عضله اصلی فرآیند جویدن است.
علاوه براین محل مفصل شدن فک پایین و بالا یا TMJ در گیاهخواران نسبت به گوشتخواران فاصله بیشتری از سطوح جوشی دندانها دارد.
این حالت به گیاهخواران این امکان را میدهد که بتوانند برای جویدن بهتر مواد گیاهی فک خود را بیشتر به طرفین و جلو و عقب حرکت دهند. فک پایین در پستانداران از یک استخوان در دو طرف تشکیل شده که دندانها هم بر روی آنها قرار میگیرند، علاوه بر این استخوان مربعی و استخوانهای مفصلی هم به استخوانچههای گوش میانی تبدیل شدهاند (به ترتیب استخوانچههای سندانی و چکشی).
انواع خرگوش و ساختار آنها
راسته خرگوشسانان از جوندگان جدا است و تفاوتهایی با آنها دارد. در خرگوشسانان چهار دندان پیش بالا وجود دارد و ساختار فکین با جوندگان متفاوت است، ولی مشابهتهای رفتاری و آناتومیک هم بین این دو گروه دیده میشود. در خرگشوسانان و جوندگان دندانهای پیش بالا و پایین ساختاری اسکنه مانند دارند (شکل۱). مینای دندان فقط در سطح جلویی دندان حضور دارد و در سطح خلفی عاج وجود دارد (شکل۲). به این دلیل که مینا سختتر از عاج است، سطح جلویی دندان مقاومتر است و دندانهای پیش تیز باقی میمانند. علاوه براین ویژگی خاص، بین آخرین دندان پیش و دندان اول گونهای دندانی وجود ندارد و یک فاصله خالی از دندان ایجاد شده است که این فضا را دیاستما مینامند (شکل۳).
راسته خرگوشسانان دارای دو خانواده است، یکی Ochotonidae که خرگوش بیدم یا پیکا (Ochotona minor) در این خانواده، و دیگری خرگوشان یا Leporidae که خرگوشها، خرگوش صحرایی در این خانواده قرار دارند (شکل۴).
خرگوشسانان هم از نظر ساختار دندانی و هم از نظر ساختار فکین با جوندگان متفاوت هستند. بر خلاف جوندگان، خرگوشسانان دارای دو ردیف دندان پیش بالایی هستند و قوس فک بالا از قوس فک پایین بازتر است و این به این معنا است که فقط دندانهای گونهای یک سمت میتوانند در زمان معینی استفاده شوند. تا نیمه قرن بیستم خرگوشسانان به عنوان زیر راستهای از جوندگان تقسیمبندی میشدند وای این ویژگیها آنها را بیشتر شبیه به علفخواران کرده است مانند اسب و گاو. دندانهای پیش ردیف دوم خرگوشسانان دندان میخی نامیده میشوند (شکل۵). خرگوش دارای دوره آبستنی کوتاهتری نسبت به خرگوش صحرایی است (۳۳-۲۸ روز). خرگوش صحرایی به صورت کلی بزرگتر از خرگوش است و دوره آبستی آن ۵۰-۴۰ روز است. همه خرگوشسانان برای جابه جایی سریع سازگار شدهاند (باهدف فرار از شکارچیها).
دو بخش نام علمی خرگوش cuniculus Oryctolagus به ترتیب ترجمه لاتین «نقب کردن» و «راه زیر زمینی» است. اسم خرگوش برای بسیاری از گونهها استفاده میشود و در نامگذاری اعضای راسته خرگوشسانان در مواردی اشتباهات رایجی وجود دارد .
طول عمر و ویژگیهای بدنی خرگوش
میانگین طول عمر خرگوشها ۱۰-۷ سال است، البته در اسارت تا ۱۸سال هم گزارش شده است نژادهای متفاوت خرگوش از نظر اندازه و وزن بدن بسیار گوناگون هستند، برخی نژادهای کوچک یک کیلوگرمی هستند و برخی نژادهای بزرگ حدود ۷ کیلوگرم وزن دارند.
خرگوشها دارای پوست نازکی هستند و این پوست توسط خز فشردهای پوشیده شده است. آنها داری بالشتکهای کف دستی و کف پایی نیستند و کف دست و پا توسط خز ضخیمی پوشیده شده است. پوست ناحیه گردن نازک است، در زیر گردن جنس ماده بعضی نژادهای خرگوش ساختاری غبغب مانند ایجاد میشود. سوراخهای بینی بسیار حساس بوده و در اطراف آنها تعداد زیادی موهای حساس (شارب) وجود دارد. غدد ترشح کننده فرومون در عمق ناحیه کشاله رانی در دو طرف مخرج بالای سوراخ ادراری تناسلی قرار گرفتهاند. در خرگوش نر بیضهها در داخل اسکروتوم بدون مو در دو طرف پنیس قرار گرفته است، در خرگوش کانال اینگویینال باز باقی مانده و بیضهها میتوانند به حفره شکم برگردند، این فرآیند در دورههایی که حیوان از نظر جنسی غیر فعال میشود و یا دورههای کمبود غذایی انجام میشود. در خرگوشهای نر سرپستانهای اولیه هم مشاهده میشوند.
برخلاف خرگوش بیدم (پیکا) تمایل به فعالیت در روز دارد، خرگوش صحرایی دارای چشمهای بزرگی است که برای فعالیت در شب مناسب هستند. خرگوشهای صحرایی با خز کامل و چشمهای باز به دنیا میآیند و دارای توانایی تشخصی حرکات هستند، در حالی که خرگوشها در این زمان دارای بدنی برهنه هستند و چشمانشان بسته بوده و بینایی ندارند و به همین دلیل مادر باید ۳-۲ هفته از آنها نگهداری کند.
نویسنده: دکتر امید زهتاب ور (متخصص آناتومی و جنین شناسی دامپزشکی)
یک دیدگاه
پیام
سلام آیا تعداد پستان در خرگوش نر متفاوت است