در گذشته یوزپلنگ های آسیایی در سراسر خاورمیانه و آسیای مرکزی زندگی می کردند. امروزه از یوزپلنگ آسیایی تنها جمعیت کوچکی در ایران باقی مانده است که بیشتر در بیابانهای دشت کویر در نیمه شرقی ایران زندگی می کنند. آنها هنوز در زیستگاههای قرخود و بهکده، میاندشت، خوش ییلاق، سفیدکوه آرسک، توران، درونه، کویر، عباس آباد، سیاهکوه، نایبندان، دره انجیر، آریز، بهاباد، بافق، کالمند، راور و رفسنجان وجود دارند.
یوزپلنگ آسیایی می تواند خودش را با آب و هوا به خوبی وفق دهد. آنها از ۲۰ درجه زیر صفر در زمستان تا ۵۰ درجه بالای صفر در کویر ایران را در تابستان تحمل می کنند. بنابر این این حیوان بسیار مقاوم است در ایران با وجود اینکه این حیوان از سال ۳۸ از طرف کانون شکار جزو گونه های حفاظت شده شناخته شده اما شکار بی رویه و تخریب زیستگاهها آن را به سمت منقرض شدن سوق داده است.
یوزپلنگ های مشهور ایرانی
ماریتا: در ۹ شهریور ۱۳۷۳ ماده یوزپلنگی به همراه سه توله اش برای خوردن آب به نزدیکی شهر بافق آمد و چند غیربومی با چوب و سنگ به آنها حمله کردند. دو توله یوز کشته شدند و مادر زخمی فرار کرد. ماریتا توله زنده مانده است که محیط بانان او را نجات دادند. ماریتا تا سال ۱۳۸۲ در پارک پردیسان تهران زندگی می کرد.
چنگال: چنگال مسن ترین یوزپلنگ دنیا بود. یوزپلنگ ها معمولا حداکثر ۱۰ سال عمر می کنند. اما چنگال یوزپلنگی است که تقریبا ۱۴ سال عمر کرد. تصویر او اولین بار در سال ۸۰ توسط دوربین های تلهای در حالی ضبط شد که برآورد می شد ۳ یا ۴ سال داشته باشد. جسد چنگال در اسفند ۸۹ پیدا شد. جالب است بدانید مسن ترین یوزپلنگ آفریقا ۱۲ سال داشته است.
کوشکی: سه چوپان توله یوزپلنگی را شکار کرده بودند و می خواستند او را بکشند. فردی به نام کوشکی توله را از چوپان خریداری کرد و آن را به محیط زیست هدیه داد. از آن زمان تا به حال این یوزپلنگ آسیایی که به نام ناجی خود کوشکی نام گرفت، در حصاری به وسعت ۱۲ هکتار در پناهگاه حیات وحش میاندشت در ۱۰ کیلومتری شرق جاجرم در شرایط نیمه اسارت نگهداری می شود.
تنها ۷۰ یوزپلنگ ایرانی باقی مانده
یوزپلنگ گربه سان بسیار زیبایی است. خالدار، با دو خط مشکی در کنار صورت که از زیر چشم ها شروع میشود و تا دو طرف پوزه میرسد. بیش از ۸۰ درصد غذای یوزها را علف خواران وحشی و کمتر از ۱۰ درصد غذای یوزها را پستانداران کوچک جثه تشکیل میدهند. یوزپلنگ به ندرت تا ۱۰ سال عمر می کند و تقریبا از هر ۲۰ توله یوزپلنگی که در طبیعت به دنیا می آید، تنها یکی به سن ۱۸ ماهگی می رسد و می تواند از مادرش جدا شود.
در ایران تقریبا ۷۰ قلاده یوزپلنگ باقی مانده است و این آمار نشان می دهد این گونه جانوری به شدت در معرض انقراض است. برای اینکه این جاندار از خطر انقراض در امان باشد باید تعداد آن به تقریبا ۲۰۰ قلاده برسد. علاوه بر این وقتی تعداد یوزپلنگ ها کمتر میشود ناچار هستند با نسبت های خویشاوندی نزدیک تری جفت گیری کنند و این کار خطر بیماری های ژنتیکی را بین آنها افزایش میدهد و به مرور آنها را ضعیف تر می کند.