داشتن تصویری سه بعدی از بدن موجود زنده به منظور درک شکل و حجم اندامهای بدن، ارتباط این اندامها با یکدیگر و موقعیت آنها نسبت به سطح بدن، لازمهی درک عمیق علم کالبدشناسی است. از این رو همواره در کنار مباحث تئوری این علم، روشهایی به کار گرفته شدهاند که بتوانند این تصویر را در ذهن متعلّم ماندگار کنند. معمولترین این روشها، روش سنتی تشریح لاشه حیوانات است که سالها در دانشکدههای دامپزشکی کشور اجرا میشود.
از طرف دیگر، ارائه زودهنگام درس کالبدشناسی در ابتدای دوره دامپزشکی (و پزشکی) سبب شده است که فراگیران این علم در دورهی درمانگاهی، به دلیل فراموشی، آن را در اختیار نداشته باشند. جزئیاتِ کالبدشناختیِ فراوانِ اندامهای بدن و تاکید زیاد سیستم آموزشی بر این جزئیات، بدون تفکیک و اولویت بخشیدن به نکات مهمتر و کاربردیتر، موجب شده است تا در ذهن دانشجویانی که هنوز حوزهی کاری خود را در دامپزشکی مشخص نکردهاند، تصویری مبهم و خاکستری از میزان اهمیت مباحث کالبدشناسی به وجود آید.
چگونه میتوان با مجسمههای آناتومی حیوانات بر مشکلات آموزشی فوق فائق آمد؟
ایدهی ساخت مجسمههای سه بعدی، محصول دغدغهای است که از سال ها پیش در پاسخ به این سوال، در ذهن من به وجود آمده است. در این مدت همیشه در نظرم بوده که راهی پیدا کنم که به کمک آن بتوان نمونهای آناتومیک از حیوانات و اجزاء بدن آنها تولید کرد. نمونهای که علاوه بر داشتن نکات مهم آناتومی کاربردی، قابل حمل و در دسترس باشد، بوی آزار دهنده و گاه خطرناک مواد شیمیایی را نداشته باشد و در عین حال از زیبایی چشم نواز یک اثر هنری برخوردار باشد.
پس از بررسیهای مداوم و فراهم کردن شرایط تولید، طراحی مجسمههای آموزشی آناتومی از اواخر سال ۱۳۹۵ آغاز شد. فرآیند عملی ساخت این مجسمهها پس از طراحیهای سه بعدیِ دقیق و مهندسی شامل: تهیه نمونه اولیه، ویرایش های مکرر و رفع اشکالات نمونه، قالب ریزیهای حرفهای و … بود. این فرآیند با تلاش و پشتکار فراوان ادامه پیدا کرد تا نمونهی تک سمی و اجزاء بدن این حیوان، در اواخر دی ماه سال جاری آماده شد و هم اکنون آمادگیِ تولید شمارگان بالای این نمونهها وجود دارد. علاوه بر این، با توجه به قابلیت نرمافزاری که این نمونهها به کمک آن طراحی شدهاند، امکان تهیه نمونههای آموزشی و یا حتی تبلیغاتی با اندازه متفاوت نیز وجود دارد.
از نمونههای آموزشی آناتومیک در دهمین گردهمایی دامپزشکان علوم بالینی که در بهمن ماه سال جاری در دانشگاه شهید باهنر کرمان برگزار شد، رونمایی گردید و همانطور که انتظار میرفت، مورد توجه شرکت کنندگان در این همایش، که عمدتا اساتید دانشگاههای کشور در حوزه علوم درمانگاهی، دامپزشکان بخش خصوصی و دانشجویان دامپزشکی بودند، قرار گرفت. به گفتهی این افراد، مهمترین ویژگیهای این نمونهها، حجم سازی دقیق و قابل فهم، توجه به نکات بالینی و در دسترس بودن است که موجب میشود کاربر بتواند به ترتیب بر سختیِ یادگیری، انباشته شدنِ جزئیاتِ غیرضروری و مشکل فراموشی مطالب مهم آناتومی تکسمیان فائق آید.
شوق به ثمر رسیدن ساخت اولین نمونهی حیوانی موجب شده است تا پروژهی حیوانِ بعدی با سرعت بیشتری کلید خورده و پیش برود. پروژهای که در حال حاضر مراحل نهایی خود را میگذراند و امیدوارم که در ابتدای سال ۱۳۹۷ از آن رونمایی شود.
از آنجایی که این کار برای اولین بار در کشور انجام میشود، مسلما دارای نقاط ضعفی نیز خواهد بود. لذا مشتاقانه منتظر شنیدن پیشنهادها و انتقادات اساتید بزرگوار، همکاران گرامی و دانشجویان عزیز هستم تا بتوان بر غنا و کیفیت محصولات تولیدی افزود. امیدوارم با افزایش کیفی محصولات و نوآوری در آنها در چند سال آینده، نیاز به استفاده از لاشه حیوانات کاهش یافته و گامی موثر در ارتقاء آموزش دامپزشکی برداشته شود.
در پایان لازم میدانم که از بزرگ مرد تاریخ کرمان زنده یاد علیرضا افضلیپور و افتخار بانوان ایران، شادروان فاخره صبا یاد کنم که با بنیان نهادن دانشگاه در کرمان زمینهی رشد بسیاری از مردمان این مرز و بوم را فراهم آوردند.
نویسنده: بهادر شجاعی