بررسی کلیه خزندگان از دید بافت شناسی

در کل خزندگان از تفاوت‌های آناتومیک و بافت‌شناسی نسبت به پرندگان و پستانداران برخورداراند که در این قسمت تنها به برخی از این ویژگی‌ها به صورت مختصر در کلیه پرداخته شده است.

تفاوت سیستم ادراری خزندگان در مقایسه با دوزیستان به سازگاری بدن در توانایی حفظ آب باز می‌شود. در تمام خزندگان کلیه لوبوله بوده و رنگ آن در محدوده قهوه‌ای روشن تا تیره است. مکان قرارگیری کلیه‌ها متفاوت بوده به طوری که به طوری که در مارها در سمت خلفی حفره سلومی قرار دارد و کلیه راست قدامی‌تر است. در مارهای ماده کلیه به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز و در مارهای نر به خصوص در فصل تولید مثل به رنگ کرمی دیده می‌شود (تصویر۱). در لاکپشتان،کروکودیل و مارمولک‌ها کلیه‌ها کوتاه‌تر و نزدیک کانال لگنی قرار گرفته‌اند (تصویر۲).

شکل۱: کلیه مار طی دوره تولید مثلی دارای رنگ کرمی روشن به همراه هایپرتروفی یا بزرگشدگی بخش جنسی

شکل۲: لاکپشت سبز. نمای شکمی حفره سلومی، فلش کلیه را نشان می دهد

از نظر بافت شناسی جسمک کلیوی شامل کپسول بومن و گلومرول است که وظیفه آن به طور کلی تراوش مایعی که پس از فیلتراسیون تبدیل به ادرار خواهد شد. کپسول بومن شامل دو لایه بافت اپیتلیومی داخلی و خارجی است که تفاوت آن با سایر حیوانات این است که در اغلب خزندگان این لایه از کپسول از جنی بافت سنگفرشی است (تصویر ۳) و در برخی گونه‌ها مثل ایگوانا سبز به شکل بافت مکعبی است (تصویر۴).

شکل۳: مقطع بافتی کلیه مار زنگی، دو جسمک کلیوی دیده می شود که هر کدام مشتمل بر یک گلومرول پوشیده شده توسط لایه داخلی سلول اپیتلیومی کپسول بومن (vl ) می باشد و لایه خارجی کپسول (pl ) اطراف کپسول دیده شده و توبول پراکسیمال و توبول دیستال به ترتیب به رنگ ای ائوزینوفیل یا صورتی و بازوفیلی یا بنفش دیده می شود.

شکل۴: کلیه ایگوانا سبز ، لایه خارجی کپسول (pl ) اطراف گلومرول (gl) که دارای سلول های مکعبی است. یک شریان آوران (AR ) بیندو توبول دیستال (DT ) دیده می شود.

در مقایسه با دوزیستان اندازه گلومرول در خزندگان خصوصا مارمولک‌ها کمتر است که علت آن کاهش تولید ادرار و افزایش ذخیره آب بدن است که به عنوان یکی از راه‌های سازگاری محسوب می‌شود. گلومرول در خزندگان به اندازه پرندگان و پستانداران دارای عروق زیادی نیست. در شروع کپسول بومن قطعه‌ای متشکل از سلول‌های مکعبی با نام بخش گردن است که فاقد توانائی ترشحی است (تصویر۵) که ادامه آن توبول پراکسیمال است. این توبول‌ها متشکل از سلول‌های مکعبی دارای طول و عرض یکسان است. پس از این ناحیه بخش بینابینی است که توسط سلول‌های موکوسی ادامه می‌یابد. سلول‌های این قسمت مشابه بخش گردن است و بیشتر به رنگ بنفش دیده می‌شود و دارای توبول‌هایی با قطر کمتری نسبت به توبول پراکسیمال است (تصویر ۶) و در ادامه این بخش، بخش دیستال را خواهیم داشت و ادامه آن نیز به مجاری جمع کننده منتهی می‌شود.

شکل۵: کلیه لاکپشت، لایه خارجی کپسول بومن (PL ) توسط بخش کوتاه گردن (NS ) ادامه می یابد. این بخش مژه دار بوده و با توبول پراکسیمال (PT ) ادامه می یابد.

شکل۶: کلیه مار بوآ، چندین جسمک کلیوی (RC ) دیده می شود ، بخش بینابینی (IS ) رنگ بازوفیلیک داشته و حدودا نصف قطر توبول دیستال (DT ) را دارد.

کلیه مارمولک و مارها از نظر جنسی به دو شکل دیده می‌شود به صورتی که نر‌ها یک بخش بزرگتر به نام بخش جنسی دارند که بین بخش دیستال و مجاری جمع کننده قرار دارد (تصویر ۷) که ترشحات آن به ترشحات جنسی اضافه می‌گردد همچنین این بخش از بافت کلیه شدیدا تحت تاثیر تغییرات فصلی قرار داشته و می‌تواند سایز آن متناسب با فصل تغییر کند.

شکل۷: کلیه مار نر، توبول دیستال (DT ) توسط بخش جنسی (SS ) ادامه می یابد که دارای تعداد زیادی گرانول های قرمز رنگ می باشد همچنین توبول پراکسیمال (PT ) به رنگ بنفش دیده می شود.